Η ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της και η παράλληλη απόδοσή της στους πολίτες ως ανοικτού χώρου αναψυχής αποτέλεσαν δύο από τους κεντρικούς στόχους του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που προκηρύχθηκε από πλευράς δήμου Θεσσαλονίκης για τον ανασχεδιασμό της πλατείας Ελευθερίας.
Οι μελέτες που διακρίθηκαν στο πλαίσιο του διαγωνισμού πρόκειται να παρουσιαστούν σε ειδική εκδήλωση στις 15 Νοεμβρίου στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του δημαρχείου, ενώ την ίδια ημέρα στον χώρο του φουαγιέ θα γίνουν και τα εγκαίνια έκθεσης με τις συμμετοχές, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Δεκεμβρίου. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκδήλωσης, ο δήμος Θεσσαλονίκης θα απονείμει τα τρία βραβεία, συνολικής αξίας 31.024 ευρώ, καθώς και τις τρεις εξαγορές, αξίας 2.000 ευρώ η καθεμία.
“Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και οι προτάσεις που κατατέθηκαν είναι το πρώτο βήμα, για να αποδοθεί στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης μία από τις σημαντικότερες ιστορικές πλατείες της πόλης ανασχεδιασμένη ως χώρος μνήμης, περιπάτου και αναψυχής μέσω σύγχρονων αρχιτεκτονικών και αστικών παρεμβάσεων”, ανέφερε σχετικά ο αντιδήμαρχος Αστικού Περιβάλλοντος Ανδρέας Κουράκης, σημειώνοντας ότι παράλληλα επιτυγχάνονται “ο εμπλουτισμός του υφιστάμενου πρασίνου και η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και της ιστορίας της πλατείας”.
“Κοσμικό” ρολόι μνήμης
Η δημιουργική ανάδειξη του ιστορικού φορτίου που ενυπάρχει στην πλατεία Ελευθερίας, χωρίς να θίγονται τα στοιχεία που αφορούν στην παράλληλη διαμόρφωση ενός χώρου αναψυχής για μικρούς και μεγάλους είναι ο κεντρικός στόχος της μελέτης που κέρδισε το πρώτο βραβείο. Μία από τις καινοτομίες που προτείνουν οι μελετητές Θεμιστοκλής Χατζηγιαννόπουλος και Κωνσταντίνος Χαραλαμπίδης είναι η δημιουργία ενός “κοσμικού” ρολογιού, το οποίο θα θυμίζει το πλήθος των σημαντικών ιστορικών γεγονότων που έχει φιλοξενήσει η πλατεία Ελευθερίας, η οποία συνδέεται στενά μεταξύ των άλλων με το Ολοκαύτωμα των εβραίων, την πρώτη συγκέντρωση των Νεότουρκων, αλλά και την πυρκαγιά του ’17. Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβάνεται για την ανάδειξη του βυζαντινού τείχους, το οποίο αποτελούσε το όριο ανάμεσα στην πόλη και τη θάλασσα και σήμερα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της πλατείας.
Κυρίαρχο το υγρό στοιχείο
Το δεύτερο βραβείο στο πλαίσιο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας απονεμήθηκε στη μελέτη των Βασίλη Γκικαπέππα, Αναστασίας Αναστασοπούλου και Δήμητρας Παρασκευά. Τη λύση που προτείνουν οι μελετητές οργανώνει ένας διαμήκης μνημειακός άξονας, κάθετος στη λεωφόρο Νίκης, ο οποίος χωρίζει την πλατεία σε δύο τμήματα. Στο ανατολικό και μεγαλύτερο τμήμα αναπτύσσεται το κυρίως ανοικτό πλάτωμα, στο οποίο διατηρούνται τα ψηλά δέντρα. Στο δυτικό τμήμα δημιουργείται ένα γραμμικό πάρκο με νέα δέντρα, τα οποία τοποθετούνται παράλληλα στα υφιστάμενα. Τα δύο τμήματα διαχωρίζονται από κανάλι με νερό, καθώς και από έναν “τοίχο μνήμης”, στην επιφάνεια του οποίου κυλάει νερό. Ένα σκάμμα, διαμορφωμένο σαν αρχαιολογική ανασκαφή, αναδεικνύει ένα μέρος του βυζαντινού τείχους.
Ένας αναδυόμενος κήπος
Ένας αναδυόμενος κήπος, ο οποίος καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη έκταση του χώρου, αποτελεί τη βασική πρόταση που διατύπωσε η ομάδα των μελετητών που απέσπασε το τρίτο βραβείο. Σύμφωνα με τους μελετητές Χριστίνα Λουκοπούλου, Ηρώ Μπερτάκη, Φωτεινή Αδρίμη και Βασίλη Καλησπεράκη, ο κήπος αυτός οργανώνεται επάνω σε μία διακριτή χλοερή βάση, η οποία αναδύεται στη νότια πλευρά προς τη θάλασσα, δημιουργώντας έναν αναβαθμό περίπου ενός μέτρου μεταξύ του κήπου και της θορυβώδους παραλιακής λεωφόρου. Τα υφιστάμενα ψηλά πλατάνια οριοθετούν τις πλευρές του κήπου προς την Ίωνος Δραγούμη και τη Βενιζέλου, ενώ το εσωτερικό διαμορφώνεται με φλαμουριές, ανάμεσα στις οποίες τοποθετούνται καθιστικά για τους επισκέπτες της πλατείας. Το μνημείο του Ολοκαυτώματος μεταφέρεται στον χώρο αυτό, ώστε να αναδειχθεί, ενώ προβλέπεται και η τοποθέτηση μικρών σημειακών σιντριβανιών. Κατά μήκος της Μητροπόλεως προτείνεται να τοποθετηθεί ένα στέγαστρο όπου θα τοποθετηθούν μεταξύ των άλλων οθόνες και περίπτερα ενημέρωσης.
Φωτίζουν την ιστορία
Ένα εγχείρημα αφιέρωσης του χώρου της πλατείας Ελευθερίας στον διωγμό των εβραίων χαρακτηρίζει η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού τη μελέτη που κατατέθηκε από τους Γρηγόρη Βελγίρη, Στέφανο Δημητρίου, Μαρία Κουτσάρη, Μαρία Παναγιωτίδου, Αμυγδαλιά Κυροπούλου, Κωνσταντίνο Πανόπουλο και Αντιγόνη Μανωλάκη. Σύμφωνα με την πρόταση, το ένα τρίτο της πλατείας Ελευθερίας από την οδό Μητροπόλεως μέχρι και τη λεωφόρο Νίκης καταλαμβάνεται από ένα μεγάλο κεντρικό πλάτωμα, το οποίο είναι υψομετρικά διαφοροποιημένο από τον υπόλοιπο χώρο. Η δαπεδόστρωση του συγκεκριμένου πλατώματος γίνεται με χυτό υλικό σε έντονο χρώμα, ενώ το πλήθος των φωτιστικών που τοποθετούνται διαμορφώνει μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα, που αναδεικνύει την ιστορικότητα του χώρου.
Σε δύο κομμάτια
Τον διαχωρισμό της πλατείας Ελευθερίας σε δύο τμήματα με ξεχωριστό χαρακτήρα προτείνουν οι Αριστείδης Αντωνακάκης και Κατερίνα Κουτσογιάννη. Το ανατολικό και μεγαλύτερο τμήμα διαμορφώνεται σε έναν υπαίθριο ελεύθερο χώρο με χαρακτηριστικά ανάλογα με αυτά της πλατείας Αριστοτέλους. Το δυτικό τμήμα της πλατείας Ελευθερίας θα μετατραπεί σε ένα “αστικό φυτεμένο δωμάτιο”, καθώς εκεί θα μεταφυτευτούν όλα τα δέντρα. Για τους επισκέπτες της πλατείας Ελευθερίας οι μελετητές έχουν σχεδιάσει έναν σκιασμένο καθιστικό χώρο. Παράλληλα, προτείνεται να καταγραφούν στις επιφάνειες του τοίχου της λεωφόρου Νίκης τα ονόματα των χαμένων εβραίων της πόλης.
Βιοκλιματικά χαρακτηριστικά
Την ένταξη στην πλατεία Ελευθερίας βιοκλιματικών και οικολογικών χαρακτηριστικών προτείνουν οι Yannis Tsiomis, Christina Mazzoni, Αθηνά Βιτοπούλου και Μαρία Τρατσέλα. Στο τμήμα της πλατείας προς την οδό Μητροπόλεως γίνονται φυτεύσεις, ώστε να μειωθούν οι οχλήσεις που προέρχονται από την κυκλοφορία και τον τερματικό σταθμό των λεωφορείων, ενώ το κομμάτι προς τη λεωφόρο Νίκης μένει ανοικτό στη θέα προς τη θάλασσα. Στη νοτιοανατολική πλευρά της πλατείας χωροθετείται το μνημείο του Ολοκαυτώματος. Ο χώρος διαμορφώνεται σε ένα “ανοικτό δωμάτιο μνήμης”, καθώς προβλέπονται μία ελαφριά βύθιση του εδάφους αλλά και η δημιουργία ενός τοίχου με καταρράκτη νερού. Η πλατεία “επεκτείνεται” στη θάλασσα με τη δημιουργία μιας ξύλινης αποβάθρας σε υπόμνηση της χάραξης του Εμπράρ.
