Καρναβάλια και έθιμα από άκρη σε άκρη

ΓΛΕΝΤΙ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΧΩΡΑ

Αποκριά στην Ελλάδα δεν είναι μόνο η Πάτρα, το Ρέθυμνο, η Ξάνθη, το Μοσχάτο. Σε όλη την επικράτεια, σε πόλεις και χωριά, οι άνθρωποι γιορτάζουν. Αλλού διατηρώντας πανάρχαια έθιμα με διονυσιακό και βακχικό χαρακτήρα κι αλλού με σύγχρονες παρελάσεις, άρματα και φαντεζί μεταμφιέσεις.

Αμοργός

Η Αποκριά ήταν πάντα μια μαγική προσπάθεια να ξυπνήσουν οι δυνάμεις της γονιμότητας, με σατυρική αθυροστομία, περίτεχνες μεταμφιέσεις που κουβαλούν αιώνες ιστορίας, κουδούνια, μάσκες που έρχονται από το βαθύ παρελθόν, κέφι, γλέντι και χορό. Κυρίαρχο ρόλο σε πολλά δρώμενα παίζουν οι μεγάλες φωτιές που ανάβουν σε πλατείες και γειτονιές για να γίνουν επίκεντρο του γλεντιού.

Στα Γιάννενα τις λένε τζαμάλες, στην Κοζάνη φανούς, στην Καστοριά μπουμπούνες. Γύρω τους χορεύουν κουδουνάδες μασκοφόροι με προβιές και σκωπτική διάθεση. Στήνουν γαϊτανάκια, τραγουδούν στίχους συχνά βωμολοχικούς, δυνατά για να ξυπνήσουν, λες, τη φύση και να ανθίσει. Από το ξέφρενο σκηνικό δεν λείπουν οι αναπαραστάσεις, που αναμειγνύουν αρχαία δρώμενα με τη σύγχρονη λαϊκή παράδοση.

Ο γάμος και όλα τα σημειολογικά του παρεπόμενα έχει πρώτο ρόλο, είτε είναι βλάχικος (όπως στη Θήβα, στο Δαφνί Κροκεών Λακωνίας την Καθαρά Δευτέρα, στην Πάλαιρο Αιτωλοακαρνανίας την Κυριακή της Αποκριάς κ.α.), είτε καραγκούνικος (στο Μεσοχώρι Τρικάλων την Καθαρά Δευτέρα, στο Αγναντερό Καρδίτσας την Κυριακή της Αποκριάς κ.α.), είτε του... Κουτρούλη (στη Μεθώνη Μεσσηνίας την Καθαρά Δευτέρα). Κοντά στον γάμο έρχεται και η αναπαράσταση της περιφοράς του νεκρού (στη Γέργερη της Κρήτης), αλλά και τα έθιμα του άτεγκτου Τούρκου δικαστή Καδή (Σάμος, Κρήτη κ.α.), της «αρκούδας», της «καμήλας κ.ά. Στη Σκύρο οι επιβλητικοί Γέροι με τη μυστηριακή όψη, μια στρατιά ανθρωπόμορφων τράγων με κουδούνια διαλαλούν τον ερχομό της άνοιξης. Τον ίδιο ρόλο αναλαμβάνουν αλλού οι Μπαμπούγεροι και άλλοι ζωόμορφα μασκαρεμένοι.

Ζάκυνθος

Το μεγάλο μυστικό της Αποκριάς κρύβεται ολοζώντανο στην ελληνική επαρχία. Το «Εθνος» προτείνει δέκα εναλλακτικές αποδράσεις για κούλουμα με ιδιαίτερο χαρακτήρα.

Ζάκυνθος

Ενας (βενετσιάνικος) γάμος και μια κηδεία

Το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς το απόγευμα αναβιώνει στη Ζάκυνθο στην πλατεία του Αγίου Μάρκου η γαμήλια τελετουργία των ευγενών του 16ου αιώνα. Πλήθος κόσμου με αναγεννησιακές ενδυμασίες παριστάνουν το ζευγάρι και τους συγγενείς, ενώ συνοδεύονται από σαλπιγκτές και σημαιοφόρους. Ενας τυχερός από τους θεατές αποκτά το δώρο των νεόνυμφων. Την Κυριακή ακολουθεί η παρέλαση και η κηδεία του καρνάβαλου. Από το Σάββατο μέχρι και την Κ. Δευτέρα θα ακούσετε σε διάφορες περιοχές της Ζακύνθου τις περίφημες «ομιλίες», θεατρικά δρώμενα από ζακυνθινούς ηθοποιούς με σατιρική διάθεση, που συνήθως συνοδεύονται με γλέντι.

Χίος

Χιος

Μοστράρουν τους ηττημένους πειρατές

Το έθιμο της Μόστρας, με ρίζες βαθιές στα χρόνια του Μεσαίωνα, αναβιώνει κάθε χρόνο στα Θυμιανά της Κυριακής της Αποκριάς. Ο μύθος λέει ότι μια Τύρινη Κυριακή οι Θυμιανούσοι ήρθαν αντιμέτωποι με πειρατές και μετά από σκληρή μάχη νίκησαν. Ενθουσιασμένοι καθώς ήταν κρέμασαν, δηλαδή «μόστραραν», τους πειρατές στην πλατεία του χωριού. Σήμερα οι μάχες αναβιώνουν σε όλο το χωριό. Την Καθαρά Δευτέρα αναβιώνει στα Μεστά το έθιμο του «Αγά», που έχει τις ρίζες του στην αυστηρότητα των Τούρκων δικαστών απέναντι στους Χιώτες.

Σέρρες

Φλάμπουρο Σερρών

Οι Μπαμπούγεροι βγαίνουν στον δρόμο

Οι Μπαμπούγεροι είναι πανάρχαιο λατρευτικό δρώμενο που αναβιώνει το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας στο Φλάμπουρο Σερρών. Οι κάτοικοι ντύνονται τραγόμορφα, ζώνονται κουδούνια, καλύπτουν τα πρόσωπα με μπαμπουσάρκα (καπέλο σε σχήμα κώνου) επισκέπτονται τα σπίτια χορεύοντας (στοιχεία αρχαίου σεισοπυγικού χορού). Οι οικοδέσποινες τους δίνουν πορτοκάλια (σύμβολο μετάνοιας - συγχώρεσης). Το δρώμενο κορυφώνεται στην πλατεία με νταούλια και ζουρνάδες. Μπαμπούγερους θα δείτε και την Κυριακή της Αποκριάς στο Βαμβακόφυτο Σερρών.

Κρήτη

Αμοργός

Καπετάνιος με κορδέλες και λαούτα

Στη Λαγκάδα της Αιγιάλης, στην Αμοργό, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς αναβιώνει ένα παμπάλαιο έθιμο. Η αποκριάτικη πομπή στήνεται από την Παναγιά την Επανοχωριανή μέχρι τη Λαγκάδα, με τον φουστανελά Καπετάνιο και μπροστάρη τον βρακοφόρο Μπαϊρακτάρη που κρατά ένα κοντάρι με διπλό ψωμί, ένα κεφάλι τυρί κι ένα φύλλο από ξερό μπακαλιάρο. Ολοι χορεύουν με βιολιά και λαούτα, στολισμένοι με χρωματιστές κορδέλες. Ακολουθεί μεγάλο γλέντι στην πλατεία μέχρι το ξημέρωμα. Την ίδια μέρα στη Χώρα οι «μάσκαροι» ζωγραφίζουν στα πρόσωπά τους μουστάκια και φορούν πειρατικά καπέλα και ξεφαντώνουν όπως στην εποχή των πειρατών. Την Κ. Δευτέρα το γλέντι ανάβει στην πλατεία της Χώρας.

Νάξος

Αποκριγιώματα στη Γέργερη της Κρήτης

Στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Ψηλορείτη το ορεινό χωριό Γέργερη είναι το νοτιότερο μέρος της Ελλάδας που διατηρεί έντονο διονυσιακό χαρακτήρα στον αποχαιρετισμό της Αποκριάς. Την Καθαρά Δευτέρα τα «Αποκριγιώματα» είναι ένα υπαίθριο ολοήμερο γλέντι με τραγόμορφους, ζωόμορφους κουδουνοφόρους, αρκουδιάρηδες, οργώματα και σπορά, παράσταση γάμου που παραπέμπει στα αρχαία Ανθεστήρια, γέννηση, εκφορά πεθαμένου, που τον κλαίνε με σόκιν μοιρολόγια και τον ανασταίνουν με ρακή, σατυρικά τραγούδια, κρασί, δωρεάν νηστίσιμα και τολμηρά πειράγματα.

Σοχό

Οι κουδουνάτοι στη Νάξο

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στην Απείρανθο της Νάξου ξεχύνονται στους δρόμους οι «Κουδουνάτοι», νέοι που φορούν δέρματα ζώων, σειρές από κουδούνια και κουνιούνται για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Σε Κυνίδαρο, Μέλανες, Γαλήνη και Εγγαρές θα δείτε το Σάββατο τους «Φουστανελάδες» ή «Κορδελάτους». Η Χώρα γιορτάζει την Παρασκευή τον γάμο του Διονύσου και της Αριάδνης, το Σάββατο έχει «Λαμπαδηφορίες» και την Κυριακή παρέλαση. Την Καθαρά Δευτέρα θα συναντήσετε έθιμα στο Φιλότι, τον Κυνίδαρο, το Χαλκί.

Αγία Αννα, Εύβοια

Οι μασκοφόροι του Σοχού

Στο Σοχό, ένα κεφαλοχώρι 56 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης, η Κυριακή της Αποκριάς και η Καθαρά Δευτέρα έχουν χρώμα καθαρά διονυσιακό. Κυρίαρχο στοιχείο των εορτασμών είναι οι κουδουνοφόροι ή καρναβάλια με τις απίθανες μάσκες - «κεφαλοστολή» κατά τον λαογράφο Γιώργο Αικατερινίδη - που ξεπερνούν σε ύψος τα 80 εκατοστά και τα κουδούνια τους. Ολοι χορεύουν ασταμάτητα με νταούλια και ζουρνάδες, αναπαριστούν τον γάμο με έντονα σατιρική διάθεση και ανάβουν μεγάλες φωτιές.

Το βωμολοχικό καρναβάλι στην Αγία Αννα

Νάουσα

Στην Αγία Αννα της βόρειας Εύβοιας το καρναβάλι γιορτάζεται με έναν ιδιαίτερο τρόπο, που στηρίζεται στις Διονυσιακές παραδόσεις, την εξύμνηση του φαλλού και της γονιμότητας. Την Καθαρά Δευτέρα στην πλατεία του χωριού στήνεται ένα ξέφρενο γλέντι με βωμολοχικά τραγούδια και παρέλαση καρναβαλιστών που περιφέρουν φαλλικά σύμβολα και αναπαριστούν διάφορα δρώμενα με έντονα σκωπτική διάθεση. Το κρασί ρέει άφθονο όπως και οι λαγάνες, η φασολάδα, οι κάθε λογής σαρακοστιανοί μεζέδες, αλλά και τα πειράγματα.

Γενίτσαροι και μπούλες στη Νάουσα

Τύρναβος

Την Κυριακή της Αποκριάς η Νάουσα Ημαθίας γιορτάζει με ένα παμπάλαιο έθιμο, το «Γενίτσαροι και Μπούλες». Δεκάδες ντόπιοι, με εντυπωσιακές παραδοσιακές φορεσιές, ασημικά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικές μάσκες, ντύνονται γενίτσαροι και νύφες - μπούλες και ζαλίζουν ολόκληρη την πόλη με χορούς, δρώμενα, ζουρνάδες και νταούλια. Πρόκειται για ένα έθιμο με βαθιές ρίζες, που στο πέρασμα της μακραίωνης ιστορίας του ενσωμάτωσε στοιχεία της τοπικής παράδοσης. Τα γλέντια συνεχίζονται και την Καθαρά Δευτέρα με πιο ελεύθερο τελετουργικό.

Η γιορτή του φαλλού στον Τύρναβο

Η γιορτή του φαλλού, το επονομαζόμενο «Μπουρανί», είναι σήμα κατατεθέν του Τιρνάβου στη Λάρισα. Οι ρίζες του λαϊκού πανηγυριού φτάνουν μέχρι τις αρχαιοελληνικές γιορτές, αν και επικρατέστερη θεωρείται η άποψη πως προέρχεται από Αρβανίτες του 1770.

Το «Μπουρανί» είναι φαγητό από σπανάκι, ρύζι, τσουκνίδα και άντερο, ενώ το κύριο τελετουργικό σύμβολο είναι οι φαλλοί από ξύλο, πηλό ή ακόμα και ψωμί, που κρατούν στα χέρια τους σαν σκήπτρα οι μυημένοι.

Γιάννης Φώσκολος
"Εθνος"