Η ιστορία της περιοχής εξελίσσεται παράλληλα με αυτήν του ευρύτερου ελλαδικού χώρου. Με βάση τα αποτελέσματα της Αρχαιολογικής έρευνας στο Λοφίσκο, στην Όσσα και στον οικισμό Γαλήνης του δημοτικού διαμερίσματος της Όσσας, διαπιστώνεται ότι η περιοχή του όρους Βερτίσκος κατοικείται από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Σε πολλές θέσεις όπως στην Όσσα, παρουσιάζεται μια χρονική αλληλουχία και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, αλλά και στους Ιστορικούς Χρόνους. Στην Όσσα και συγκεκριμένα στη Γαλήνη, υπάρχουν ευρήματα της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, όπως και απομεινάρια χριστιανικού ναού. Η περιοχή κατά την αρχαιότητα κατοικούνταν από τους Βισάλτες, θρακοφρυγική φυλή, συγγενική με τους γείτονες Κριστωναίους, που είχαν κοινό βασιλιά και φιλικές σχέσεις με τους Μύγδωνες, κατοίκους της ευρύτερης περιοχής των λιμνών και της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και πριν τον 19ο αιώνα οι οικισμοί ορεινών περιοχών είχαν ως βασικό πυρήνα δημιουργίας τους κολίγους, οι οποίοι προκειμένου να ξεφύγουν από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης στα πεδινά και την αυξανόμενη εκμετάλλευση των ιδιοκτητών γης, κατέφυγαν στα ορεινά, όπου επιβίωναν μέσω μιας πολυεπίπεδης παραγωγικής διαδικασίας, με παράλληλη άσκηση βιοτεχνίας, κτηνοτροφίας και αγροτικής παραγωγής για εσωτερική κατανάλωση. Σχετικό παράδειγμα η Όσσα, με κύριο χαρακτηριστικό την εξειδίκευση στην υποδηματοποιία και ο Βερτίσκος με ειδικότητα στα χαλιά από κατσικότριχα, τα «τσούλια», αλλά και ενδείξεις για άσκηση ξυλογλυπτικής τέχνης. Αρχαιολογικοί χώροι έχουν βρεθεί, παρ’ όλα αυτά όμως δεν έχουν τύχει της ανάλογης αξιοποίησης και προβολής, με αποτέλεσμα να παραμένουν άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθοι: --Οικισμός-Τούμπα σε λόφο με επιχώσεις της Ύστερης εποχής του χαλκού στο Λοφίσκο --Οικισμός – Τούμπα με επιχώσεις της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και των Ρωμαικών χρόνων στην Όσσα - Τούμπα σε φυσικό λόφο με επιχώσεις της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου κοντά στον οικισμό Γαλήνης, στην Όσσα - Οικισμός σε λόφο με επιχώσεις της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου της Κλασσικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου στην Όσσα Οικισμός με επιχώσεις της Νεότερης Νεοελληνικής,της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού και των ιστορικών χρόνων στον οικισμό Πέντε Βρύσες, στον Εξάλοφο
