«Μέση λύση» για τη «Μέση οδό» που αποκαλύφθηκε στο εργοτάξιο του μετρό Θεσσαλονίκης στη Βενιζέλου, η οποία επιτρέπει την παραμονή των αρχαιοτήτων με παράλληλη λειτουργία του σταθμού, προτείνει η ομάδα εργασίας που συστάθηκε από το ΤΕΕ/ΤΚΜ, για να διερευνήσει την πιθανότητα συνύπαρξης αρχαίων και μετρό.
Του Φώτη Κουτσαμπάρη
fkoutsamparis@makthes.gr
Στο πόρισμά της η οκταμελής διεπιστημονική επιτροπή του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος / Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΚΜ) προτείνει προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων από τον χώρο του εργοταξίου, συνέχιση των εργασιών για την κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου, ο οποίος θα επανασχεδιαστεί με σκοπό να μπορέσει να φιλοξενήσει τις αρχαιότητες και ταυτόχρονα να εξυπηρετούνται οι λειτουργίες του. Στη συνέχεια επανατοποθέτηση του μεγαλύτερου μέρους των αρχαιοτήτων και όχι του συνόλου, στο πρώτο επίπεδο του σταθμού, δηλαδή εκεί που αποκαλύφθηκαν. Ο σταθμός έχει τέσσερα επίπεδα (ορόφους) ύψους έξι μέτρων. Το πρώτο επίπεδο θα είναι επισκέψιμο για όσους επιθυμούν να δούνε τα ευρήματα, θα είναι μουσειακός χώρος και θα αποτελεί μόνο την είσοδο για τον σταθμό του μετρό, χωρίς να έχει άλλες λειτουργίες (εκδοτήρια, ακυρώσεις κτλ.). Οι εγκαταστάσεις του σταθμού θα αναπτύσσονται από το δεύτερο επίπεδο και κάτω.
Η ομάδα εργασίας του ΤΕΕ/ΤΚΜ προτείνει όχι μόνο επανασχεδιασμό του σταθμού του μετρό της Βενιζέλου βάσει των παραπάνω ιδεών, αλλά αναβάθμιση συνολικά του άξονα της οδού Βενιζέλου, από την πλατεία Ελευθερίας μέχρι το υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης. Οι παρεμβάσεις στον άξονα θα γίνουν με στόχο να διαμορφωθεί ένας άξονας αρχαιολογικού και τουριστικού ενδιαφέροντος, στο κέντρο της πόλης και στον σταθμό με την (προβλεπόμενη) μεγαλύτερη κίνηση. Ο χάρτης ευρημάτων του μετρό θα συμπληρώνεται από το Μπεζεστένι, το Αλκαζάρ και όλα τα υπόλοιπα μνημεία της περιοχής. Προτείνεται να γίνει από τον δήμο Θεσσαλονίκης αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την αναβάθμιση του άξονα. Στο πόρισμα της ομάδας εργασίας υπογραμμίζεται ότι η προτεινόμενη λύση είναι τεχνικά εφικτή, δεν προκαλεί μεγάλες καθυστερήσεις στην πορεία κατασκευής του έργου και δεν απαιτεί επιπλέον χρήματα.
Η διεπιστημονική ομάδα του ΤΕΕ/ΤΚΜ, που συνέταξε την πρόταση, αποτελείται από τους Μιχάλη Γεωργιάδη (πολιτικό μηχανικό, καθηγητή Πολυτεχνικής ΑΠΘ), Νίκο Καλογήρου (αρχιτέκτονα μηχανικό, καθηγητή Πολυτεχνικής ΑΠΘ), Βασίλη Κωνσταντινίδη (μηχανολόγο ηλεκτρολόγο μηχανικό), Πάρι Μπίλλια (πολιτικό μηχανικό, μέλος της διοικούσας επιτροπής του ΤΕΕ/ΤΚΜ και πρόεδρο της ομάδας), Παναγιώτη Παπαϊωάννου (αγρονόμο τοπογράφο, καθηγητή Πολυτεχνικής ΑΠΘ), Σωτήρη Πρέντζα (αγρονόμο τοπογράφο μηχανικό, πρόεδρο Μόνιμης Επιτροπής Έργων Υποδομών του ΤΕΕ/ΤΚΜ), Ματούλα Σκαλτσά (καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ) και Αριστοτέλη Τοκατλίδη (πολιτικό μηχανικό, πρόεδρο Συλλόγου Μελετητών Δημοσίων Έργων Κεντρικής Μακεδονίας).
Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΠΘ
Η πρόταση της επιστημονικής ομάδας που συνέστησε το ΑΠΘ είναι στο στάδιο της ολοκλήρωσης και βασίζεται στην ίδια ιδέα με την πρόταση του ΤΕΕ, δηλαδή προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων και επανατοποθέτηση του μεγαλύτερου τμήματος. «Η πρόταση που διαμορφώνουμε προβλέπει την παραμονή των ευρημάτων εντός του σταθμού, ώστε να μπορούν να είναι επισκέψιμα, χωρίς να παρεμποδίζεται η λειτουργικότητα του σταθμού. Είναι εφικτή και τη συζητούμε με τους μηχανικούς της Αττικό Μετρό, για να εφαρμοστεί σε λογικό πλαίσιο», περιγράφει στη «ΜτΚ» ο Χρήστος Αναγνωστόπουλος, πρόεδρος του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής του ΑΠΘ και συνεχίζει «ο σταθμός θα κατασκευαστεί με την προβλεπόμενη διαδικασία και στη συνέχεια θα τοποθετηθούν τα σημαντικότερα ευρήματα. Δεν μπορεί να παραμείνει το σύνολό τους, διότι απαιτούνται χώροι εξαερισμού. Ο πρώτος χώρος θα είναι μουσείο και οι υπόλοιποι σταθμός». Το ΑΠΘ, σύμφωνα με τον κ. Αναγνωστόπουλο, εξετάζει και μια διαφοροποιημένη ιδέα, σύμφωνα με την οποία οι εργασίες για το μετρό θα γίνονται κάτω από το πρώτο επίπεδο, αλλά «φαίνεται ότι η λύση αυτή έχει προβλήματα».
Το ζήτημα του σταθμού «Βενιζέλου» του έργου του μετρό Θεσσαλονίκης ανέκυψε στις 15 Ιανουαρίου όταν το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) έλαβε ομόφωνα την απόφαση να μεταφερθούν οι αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν σε άλλο σημείο της πόλης, στο πρώην στρατόπεδο «Παύλου Μελά» ή όπου αλλού, με σκοπό την προστασία και την ανάδειξή τους. Η μεταφορά, βάσει της απόφασης, αφορά το σύνολο του ευρήματος, ενιαία και όπως διαπιστώθηκε, απαιτείται χώρος έκτασης τουλάχιστον 1.600 τ.μ. Οι αρχαιολόγοι αντέδρασαν και ζήτησαν να παραμείνουν οι αρχαιότητες, που περιλαμβάνουν τμήμα του μαρμαροστρωμένου δρόμου Decumanus (μήκους 75, πλάτους 5,50 μ.), αυτό που ονομάζεται «Μέση οδός» με τις αρματοτροχιές σε άριστη κατάσταση και τη διασταύρωσή του με το λιθόστρωτο δρόμο Cardo. Στο πλευρό τους τάχθηκαν επιστημονικοί, πολιτικοί, κοινωνικοί φορείς και η τοπική αυτοδιοίκηση. Το ΑΠΘ συνέστησε επιτροπή για να εξετάσει το ζήτημα, όπως έκανε και το ΤΕΕ/ΤΚΜ.
Η τρίτη πρόταση
Εκτός από τις επιτροπές του ΤΕΕ/ΤΚΜ και του ΑΠΘ, ολοκληρωμένη πρόταση για τη συνύπαρξη αρχαιοτήτων και σταθμού στη Βενιζέλου κατέθεσε προς συζήτηση από τις επιτροπές ο πολιτικός μηχανικός Γιώργος Ουρσουζίδης, μέλος του ΤΕΕ. Ο κ. Ουρσουζίδης προτείνει να ανοίξουν προσβάσεις στο δεύτερο επίπεδο του σταθμού, κάτω από τις αρχαιότητες, για να γίνονται εργασίες. Να αποσπαστούν προσωρινά κάποια τμήματα των αρχαιοτήτων και να μεταφερθούν σε κοντινό χώρο και να επανατοποθετηθούν στο μεγαλύτερο μέρος τους.
Ο κ. Ουρσουζίδης αναφέρει στη «ΜτΚ» ότι «για να γίνει κατανοητή η προτεινόμενη λύση, πρέπει να χωριστεί το σκάμμα του σταθμού σε δύο τμήματα, στο «Α» από τη βόρεια πλευρά του σκάμματος μέχρι τους πασσάλους, που περιλαμβάνει τον λιθόστρωτο δρόμο (decumanus maximus) με τον αποχετευτικό αγωγό, και στο τμήμα «Β» από τη νότια πλευρά του σκάμματος μέχρι τους πασσάλους, που περιλαμβάνει κυρίως τα κτιριακά λείψανα.
Η πρότασή του, όπως την περιγράφει συνοπτικά, καθορίζεται από τα παρακάτω βήματα:
1. Προτείνεται αρχιτεκτονική λύση με κλιμακοστάσια πρόσβασης απευθείας στο επίπεδο -2 του σταθμού και εκτός του περιγράμματος των 75,60 μ. x 19,20 μ. (Μέση οδός). Τα εκδοτήρια του μετρό εναλλακτικά μπορούν να λειτουργήσουν σε καταστήματα κοντά στον σταθμό. Οι διαθέσιμοι δημόσιοι χώροι μπροστά από το Μπεζεστένι και το Καραβάν Σεράι καθιστούν την υλοποίηση της πρότασης απόλυτα εφικτή -τα δίκτυα κοινής ωφέλειας αποτελούν πρόβλημα, το οποίο όμως αντιμετωπίζεται.
2. Διερεύνηση δυνατότητας διατήρησης των ευρημάτων στο επίπεδο -1 (πρώτος όροφος κάτω από την Εγνατία) σε σχέση με τις απολύτως αναγκαίες λειτουργικές ανάγκες του σταθμού.
3. Απόσπαση μόνο εκείνων των ευρημάτων που δεν είναι δυνατόν να διατηρηθούν για λόγους εύρυθμης και ασφαλούς λειτουργίας του μετρό.
4. (α). Απόσπαση μέρους -ή και στο σύνολό της- της λιθόστρωτης βυζαντινής οδού (Μέση οδός) και εναπόθεσή της σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο κοντά στον σταθμό. (β). Αρχαιολογική έρευνα, αξιολόγηση νέων ευρημάτων, εκτίμηση και αντιμετώπιση ζητημάτων που πιθανόν προκύψουν. (γ). Αν αξιολογηθούν σαν λιγότερο σημαντικά από τα υπερκείμενα βυζαντινά (πιθανότερη εκδοχή), τότε αποσπώνται και μεταφέρονται. (δ). Αν αξιολογηθούν εξίσου σημαντικά με τα υπερκείμενα βυζαντινά, διερευνώνται λύσεις ανάδειξης ανάλογα με τον όγκο, ενδεχομένως στο επίπεδο -1 και σε διακριτή θέση, ή στο επίπεδο -4 των αποβάθρων του συρμού. (ε). Εφόσον αξιολογηθούν σημαντικότερα των υπερκείμενων βυζαντινών, τότε προτείνεται ανεπιφύλακτα η «μηδενική λύση», δηλαδή η κατάργηση του σταθμού Βενιζέλου και ίδρυση μουσειακού χώρου.
5. (α) Μετά την απόσπαση των ευρημάτων (στάδιο 3) που δεν είναι δυνατόν να διατηρηθούν, ορίζονται τα μέρη του τμήματος «Β», που πρόκειται να διατηρηθούν στο επίπεδο -1. (β). Διάρρηξη των κτιριακών λειψάνων του τμήματος «Β» στα σημεία προβολής των αντηρίδων και σε ίσο πάχος (περίπου 50 εκ.), ώστε να είναι δυνατή η ανύψωση των κτιριακών λειψάνων πάνω από το ύψος των αντηρίδων. (γ). Ανάπτυξη μεταλλικών εσχάρων κάτω και πάνω από τα επιλεγέντα ευρήματα και σύνδεση μεταξύ τους (πακέτο), ώστε να είναι εφικτή η ανύψωσή τους. (δ). Τοποθέτηση γρύλων σε κατάλληλα διαμορφωμένα σημεία επί των περιμετρικών τοιχίων του σκάμματος, ενδεχομένως και επί των μεσαίων στύλων.
6. Κατασκευή ζευκτών παράλληλων πελμάτων, χρησιμοποιώντας τις υφιστάμενες αντηρίδες κυκλικής διατομής (διαμέτρου ~ 50 εκ.) ως κάτω πέλμα, και έπειτα από διαστασιολόγηση τα λοιπά μέρη. Είναι προφανές ότι επί των ζευκτών θα στηριχθούν όλα τα ευρήματα, που έχουν επιλεγεί να διατηρηθούν στο τμήμα «Β» του επιπέδου -1.
7. Ανύψωση και στήριξη επί των ζευκτών, των ευρημάτων που έχουν επιλεγεί να διατηρηθούν στο επίπεδο -1 (κτιριακών λειψάνων).
8. Συνέχιση του ανασκαφικού έργου στο τμήμα «Β», αξιολόγηση ευρημάτων με βήματα ανάλογα του σταδίου 4 του «Α» τμήματος.
9. Περαιτέρω απρόσκοπτη συνέχιση των εργασιών ολοκλήρωσης του σταθμού Βενιζέλου.
10. Επανατοποθέτηση των ευρημάτων του τμήματος «Β», που αφορά τα κτιριακά λείψανα, και στη συνέχεια του τμήματος «Α», που αφορά τη λιθόστρωτη Μέση οδό.
Προϋπόθεση για την υλοποίηση της παραπάνω πρότασης (ενώ είναι βέβαιο ότι μπορεί να βελτιωθεί), σύμφωνα με τον κ. Ουρσουζίδη, είναι η συνεργασία των δύο εμπλεκομένων φορέων του δημοσίου, της αρχαιολογικής υπηρεσίας και της Αττικό Μετρό.
- Η αρχαιολογική υπηρεσία πρέπει να δείξει ανοχή στην απόσπαση μέρους ή του συνόλου της Μέσης οδού, καθώς και στην απόσπαση εκείνων των ευρημάτων που αφορούν στην εύρυθμη και ασφαλή λειτουργία του σταθμού.
- Η Αττικό Μετρό πρέπει να μπει στη βάσανο επανασχεδιασμού του σταθμού, ώστε το μνημείο να διασωθεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό.
Στο επίπεδο -1 του σταθμού είναι χωροθετημένες χρήσεις που μπορούν να καταργηθούν ή να περιοριστούν, όπως οι κοινόχρηστοι χώροι (κλιμακοστάσια και διάδρομοι), καθώς και οι χώροι προσωπικού. Έτσι το κύριο πρόβλημα περιορίζεται στους χώρους των εγκαταστάσεων.
