Του Κώστα Γιαννακίδη
Περίπου οκτώ μίλια από τις ακτές της Θάσου οριοθετείται ένα θαλάσσιο οικόπεδο που κρύβει στα σωθικά του ένα δισεκατομμύριο βαρέλια πετρέλαιο. Το πετρέλαιο βρίσκεται εκεί εκατομμύρια χρόνια.
Μας απασχολεί τι συνέβη τα τελευταία τριάντα. Ένα ελληνικό τρυπάνι θα μπορούσε να βουτήξει εκεί κάτω. Ένα δισεκατομμύριο βαρέλια προς 120 δολάρια έκαστο. Είναι το 30% του χρέους μας πριν το κούρεμα. Αλλά είναι και οι αμυντικές δαπάνες της μεταπολίτευσης. Αυτό το κοίτασμα δεν αξιοποιείται για να μην πυροδοτηθεί ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Διαβάζω την «Απόρρητη ιστορία του Αιγαίου», του Δημήτρη Μηλάκα. Δεν θυμώνω απλώς. Υφίσταμαι σοκ. Ακουμπάω το βιβλίο στο στήθος και κοιτάζω σαν χάνος το ταβάνι, μήπως και βρω εκεί κάποια εξήγηση. Είναι από τις περιπτώσεις που ακόμα και αν απορρίπτεις την εύκολη καταφυγή σε αιτιάσεις για «ξεπούλημα» ή «προδοσία», διαπιστώνεις ότι δυσκολεύεσαι να βρεις άλλους, ηπιότερους, προσδιορισμούς. Βλέπετε υπάρχουν δύο τρόποι για να προσεγγίσεις τη σύγχρονη ιστορία των ελληνοτουρκικών στόχων. Ο ένας πηδάει από νησίδα σε νησίδα και θεωρεί τα ελληνοτουρκικά ένα πλέγμα εστιών έντασης με εθνικές και αλυτρωτικές αναφορές. Πιστεύω ότι αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο μας παρουσιάζουν τα πράγματα όσοι τα βλέπουν από τη σωστή οπτική γωνία. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία συνεχής διαπραγμάτευση για τον ενεργειακό πλούτο του Αιγαίου. Μόνο που η διαπραγμάτευση γίνεται μεταξύ Αμερικανών και Τούρκων. Η Ελλάδα ουσιαστικά απουσιάζει. Θα μπορούσε να είναι παίκτης, αλλά συμπεριφέρεται ως πιόνι.
Το βιβλίο του Μηλάκα είναι ίσως το πιο ενδιαφέρον σύγχρονο πολιτικό ντοκουμέντο ελληνικού ενδιαφέροντος. Περιέχει το υλικό που υπέκλεψε, για λογαριασμό της ΕΥΠ, ο Στίβεν Λάλας, ο κατάσκοπος που πετάχτηκε από την ελληνική Πολιτεία σαν καμένο χαρτί, αφού ουδέποτε αναγνωρίστηκε η προσφορά του στα εθνικά συμφέροντα. Πρόκειται για άκρως απόρρητα έγγραφα του State Department και των αμερικανικών πρεσβειών σε Αθήνα και Άγκυρα με αποκλειστικό αντικείμενο τον ενεργειακό πλούτο του Αιγαίου. Για να καταλάβετε, ο προσδιορισμός του κοιτάσματος στη Θάσο, έχει αμερικανική προέλευση. Οι ελληνικές αρχές το γνωρίζουν, από το 1991. Επίσης γνωρίζουν ότι η αμερικανική στρατηγική για το Αιγαίο έχει δύο σκέλη: από τη μία προσβλέπει στον μακροπρόθεσμο στόχο της εκμετάλλευσης κοιτασμάτων και από την άλλη ενθυλακώνει τα κέρδη τεράστιων εξοπλιστικών προγραμμάτων - που δεν έχουν αφήσει δυσαρεστημένους Γερμανούς και Γάλλους. Ποια είναι η ελληνική απάντηση; Πώς αναπτύσσεται η ελληνική διπλωματία μέσα σε ένα κήπο με σαρκοφάγα φυτά όπου ξεφυτρώνουν τα παράσιτα με τις εγχώριες μίζες και το πλιάτσικο των offshore; Δεν αναπτύσσεται. Και αν η στρατηγική της είναι ένα οικοδόμημα, τότε έχει εκχωρήσει αλλού τη βάση και αλλού την οροφή. Κάπου στη μέση υπάρχουν ρητορικές για «βήμα προς βήμα προσέγγιση» ή και για διπλωματία των σεισμών ή του ζεϊμπέκικου. Όμως έτσι και διαβάσεις τα τηλεγραφήματα των Αμερικανών, όλα αυτά φαίνονται αηδίες, χυδαία προσχήματα.
Σκέφτηκα ότι αν είναι να συσταθεί μία εξεταστική επιτροπή σε αυτόν τον τόπο, θα πρέπει να αφορά τη διαχείριση των ελληνοτουρκικών στο πλαίσιο του ενεργειακού γεωπολιτικού παιχνιδιού. Και να κληθούν όλοι οι πρωθυπουργοί και οι υπουργοί εξωτερικών των τελευταίων είκοσι χρόνων (άπαντες πλην Ανδρέα είναι στη ζωή) για να αντιστοιχίσουν πράξεις με δεδομένα, ενέργειες με εθνικό συμφέρον. Δεν μπορείς να ταιριάξεις τα κομμάτια. Δεν είναι παζλ, είναι μουτζούρα. Και όσο και αν αποστρέφεσαι τις θεωρίες συνωμοσίας, τόσο η ματιά αρχίζει και στρέφεται προς την ιδέα ενός συντονισμένου σχεδίου με σκοπό οι δανειστές-κυρίαρχοι της χώρας να υφαρπάξουν τον ενεργειακό της πλούτο. Αντί να κάνουμε πολιτική, δημιουργούσαμε γκρίζες ζώνες. Δημιουργήσαμε ένα τεράστιο χρέος μέσω των εξοπλισμών και τώρα είμαστε ένα βήμα πριν εκποιήσουμε εθνικούς πόρους που, υποτίθεται, ότι προστατεύαμε με σιδερόφραχτο στρατό. Κακά τα ψέματα, έτσι όπως έχουν κυλήσει τα πράγματα και με δεδομένο το δίκαιο του ισχυρού, η συνεκμετάλλευση του Αιγαίου δείχνει ως μία ρεαλιστική προσέγγιση του θέματος. Δεν έχουμε στρατηγική ούτε γι' αυτό. Ρώτησα, περί συνεκμετάλλευσης, άνθρωπο που γνωρίζει τα διπλωματικά. «Η μόνη προσέγγιση στα διεθνή ζητήματα είναι η ρεαλιστική, η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας και των δυνατοτήτων σου σε κάθε δεδομένη στιγμή. Δεν υπάρχει δίκαιο ή άδικο, αλλά μόνο ο συσχετισμός δυνάμεων. Αυτό προϋποθέτει σχέδιο, δηλαδή στρατηγική. Και εμείς (με ελάχιστες στιγμιαίες εξαιρέσεις) ουδέποτε εκπονήσαμε ένα σοβαρό σχέδιο...»
Ο Δημήτρης Μηλάκας κάνει διπλωματικό ρεπορτάζ εδώ και είκοσι χρόνια. Η γραφή του εκτός από εξαιρετική, διακρίνεται και από ένα άλλο κρίσιμο χαρακτηριστικό: χειρίζεται λεπτές έννοιες της διπλωματίας με τρόπο που επιτρέπει στον αναγνώστη να τις ακολουθήσει. Σπανίως δημοσιογραφία τόσο υψηλού επιπέδου είναι και ελκυστικά προσιτή προς το ευρύ κοινό. Το βιβλίο «Η απόρρητη ιστορία του Αιγαίου» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Το Ποντίκι». Διαβάστε το. Θα αναθεωρήσετε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε την πολιτική.
Σχόλιο επί των σχολίων.
Το βιβλίο που επικαλούμαι αποκαλύπτει τηλεγραφήματα και αναλύσεις των αμερικανικών υπηρεσιών (υπουργείου Εξωτερικών και πρεσβειών) που θεωρούν ως δεδομένη την ύπαρξη των ενεργειακών κοιτασμάτων. Το θέμα είναι και τι ακριβώς έκανε η ελληνική πλευρά, όταν είχε γνώση για το περιεχόμενο της απόρρητης επικοινωνίας. Δυστυχώς το ενεργειακό έχει περιέλθει στην επιχειρηματολογία κομμάτων που δεν διακρίνονται για τη συνέπεια τους στη χρήση ορθού λόγου. Και αυτό ρίχνει σκιές στο θέμα.
