Συνέντευξη στον Σπύρο Θεοδωράτο
Ο ποιητής Γιώργος Χρονάς μας υποδέχθηκε με ευγένεια στις εκδόσεις «Οδός Πανός», στην οδό Διδότου, στα Εξάρχεια, και μας μίλησε για αυτήν την πόλη που σπαράζει μέρα με τη μέρα, για την τρόικα και την Ύβριν, καθώς και για τους σπουδαίους ανθρώπους της Ελλάδας μας, που τους κρατάμε ζωντανούς όσο ακολουθούμε το έργο και τον βίο τους...
1. Είμαστε μία χρεοκοπημένη χώρα, κύριε Χρονά;
Εγώ δεν μπορώ να ξεχωρίσω μία χρεοκοπημένη από μία μη χρεοκοπημένη χώρα, καθώς πάντοτε με ενδιαφέρει η σκέψη και η σοφία που έχει ένας λαός… Ωστόσο, δεν μπορώ να μην επικεντρωθώ στη μαζική υποβάθμιση του επιπέδου του λαού μας από αυτά που προσωπικά από τη δεκαετία του ’90 αποκαλώ «χουντοκάναλα». Και αναφέρομαι κυρίως στα ιδιωτικά κανάλια… Με τις άθλιες εκπομπές… Κατάφεραν να φτιάξουν ένα λαό υπερκαταναλωτικό, που τώρα πλέον δεν έχει να ξοδέψει και μένει απαθής… Με την παρούσα οικονομική κατάσταση, λυπάμαι ειλικρινά για τους ανθρώπους που καλούνται να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, και ειδικά σε μια χώρα με τόσο έντονο δημογραφικό πρόβλημα…
2. Δεν υπάρχει ωστόσο και ένα κομάτι της κοινωνίας που να μας παρέχει κάποια ελπίδα για το αύριο;
Βεβαίως υπάρχει… Να, ένα παράδειγμα έχω ενώπιόν μου, έναν νέο άνθρωπο, που δουλεύει και προσπαθεί να βρει απαντήσεις και ρωτάει… Ελπίζω σταθερά σε έναν ελληνικό κόσμο ο οποίος δεν παρουσιάζεται στα ΜΜΕ, παραμένει σχεδόν υπόγειος, αλλά αγωνιά για τη χώρα… Αυτό που εμένα με αφήνει άφωνο είναι ένας πόλεμος Ελλήνων εναντίον Ελλήνων που μαίνεται στην πατρίδα μας… Είναι κάτι το τραγικό, να βλέπεις τη μία τάξη να θέλει να επιτεθεί στην άλλη… Ζούμε έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, που συμβαίνει ακριβώς εδώ, στην Ελλάδα μας…
3. Εσείς έχετε ως έδρα σας και «ορμητήριό» σας το κέντρο της Αθήνας, όπου εργάζεσθε. Τι εισπράττετε σε αυτήν την πόλη;
Η Αθήνα είναι μια κατεστραμμένη πόλη. Μου κάνει εντύπωση που κανείς δεν ενδιαφέρεται για την πόλη αυτή, από τους ιθύνοντες, δημάρχους, υπουργούς… Η ηρωίνη πουλιέται πιο εύκολα από τη ζάχαρη… Πάρα πολλά νέα αγόρια και κορίτσια μπαίνουν καθημερινά σε αυτό το πράγμα… Πιστεύω ότι υπάρχει πρακτοριλίκι μεγάλο γύρω από αυτό όλο… Κρατικό ή διεθνές, δεν ξέρω…
4. Δηλαδή;
Θεωρώ ότι κάποιοι το επιδίωξαν και το έκαναν όλο αυτό το πράγμα, μεθοδευμένα… Από καθαρό μίσος για την Αθήνα… Για αυτήν την πόλη. Και για την Ελλάδα… Αυτή είναι η ποιητική μου διαίσθηση, αν θέλετε. Πρόκειται για μια Ανοχύρωτη Πόλη.
5. Πώς βλέπετε την Τρόικα και αυτά τα οποία μας επιβάλλει;
Προσωπικά, πιστεύω ότι αυτά που μας λέει η τρόικα θα έπρεπε από μόνες τους να τα έχουν εφαρμόσει σοβαρές κυβερνήσεις στην Ελλάδα… Λένε για τους δημοσίους υπαλλήλους. Οι ιδιωτικοί υπάλληλοι που μένουν ξαφνικά χωρίς δουλειά, είτε επειδή κλείνει μια επιχείρηση, είτε επειδή μεταφέρει την έδρα της στο εξωτερικό λόγω υψηλής φορολογίας, τι να πούνε αυτοί οι άνθρωποι; Η τρόικα θέλει πράξεις συγκεκριμένες. Είχαν πει ότι θα κάνουν ιδιωτικοποιήσεις. Είδατε εσείς να γίνεται καμμία; Έχουμε, θεωρώ, πολλά άχρηστα πράγματα ως κράτος, και καλό θα ήταν να τα πουλήσουμε, μπας και πέσει κάπως το δημόσο χρέος. Διάβαζα τις προάλλες για τεράστια ποσά τα οποία επί πολλά χρόνια διετίθεντο σε «μυστικά κονδύλια». Τι είναι αυτά τα «μυστικά κονδύλια»; Δεν πρέπει να ξέρουμε πού πήγαν αυτά τα κεφάλαια και για ποιους λόγους;
6. Τον τελευταίο καιρό ακούγονται στη δημόσια σφαίρα όλο και πιο ακραίες φωνές, όλο και πιο ακραία πράγματα… Θέλω να σας ρωτήσω ποια είναι η γνώμη σας για τον Έλληνα Πρωθυπουργό, τον κ. Γιώργο Παπανδρέου.
Νομίζω θα ήταν ένας πολύ καλός Υφυπουργός Εξωτερικών, τίποτε παραπάνω.
7. Γιατί το υποστηρίζετε αυτό;
Νομίζω πως θα ήταν καλός για αυτό. Μιλάει και πολύ καλά τα αγγλικά. Προσωπικά, θα προτιμούσα εξαρχής για πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ τον Βενιζέλο. Τώρα τον βάλανε σ’ αυτή τη θέση, προφανώς για να τον κάψουν… Γιατί είναι φαινόμενο ο Βενιζέλος. Στη θέση που βρίσκεται τώρα, απλώς προσπάθεί να κάνει το μη χείρον. Άλλωστε, παρόμοια μέτρα παίρνουν τώρα πια και στην Ιταλία και στην Πορτογαλία και παντού…
8. Σε ένα κομμάτι από το «Σάββατο», το τελευταίο σας βιβλίο, αναφέρετε πως «στην Ελλάδα ό,τι βγαίνει στο φως καίγεται, όπως οι παλιές φωτογραφίες…». Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μην ξεχνάτε ότι στην αρχαιότητα υπήρχε μία θεά, η Ύβρις, και όποιος απολάμβανε πολλή δημοσιότητα, ετιμωρείτο. Το να ασχολούνται συνέχεια με σένα και τον εαυτό σου δεν είναι καλό… Γενικά, ό,τι είναι πολύ και συνέχεια στο φως, συναντά τον «κόρο», τον κορεσμό… Και στην Ελλάδα το έχουμε ζήσει έντονα αυτό, με πρόσωπα, με πολιτικούς, με καλλιτέχνες, με καταστάσεις...
9. Πώς είδατε την ενέργεια του Μίκη Θεοδωράκη να προβαίνει στην κατάληψη της πλατείας του Λευκού Πύργου με μία πολυθρόνα;
Σέβομαι πάρα πολύ τον Μίκη Θεοδωράκη, δεν μπορώ να του πω εγώ τι να κάνει. Αφού αισθάνεται ότι θέλει να κανει αυτό ή το άλλο… Σέβομαι κάθε άνθρωπο που έχει διαφορετική γνώμη από εμένα. Αυτό που επαναλαμβάνω είναι ότι δεν μπορώ να βλέπω να είναι Έλληνες εναντίον Ελλήνων. Δεν θέλω τον εμφύλιο... Η πόλη που ζούμε είναι ό,τι αυτή περιλαμβάνει. Τοίχους, βιβλιοθήκες, τηλεφωνικούς θαλάμους, πόρτες, αυλές… Δεν ανέχομαι κάποιοι να θέλουν να επιβάλουν τη γνώμη τους με τη βία και τη βρωμιά τους. Εμείς οι υπόλοιποι που είμαστε ορφανοί από σπρέι, από όπλα, από σουγιάδες, έχουμε κι εμείς δικαίωμα σε αυτήν την πόλη.
10. Στο «Σάββατο» μιλάτε με αγάπη και θαυμασμό για καλλιτέχνες, συγγραφείς, προσωπικότητες αυτής της πόλης, με μια απλοχεριά που κάνει πολλή εντύπωση. Συνήθως, στην Ελλάδα κάποιος εισπράττει αγάπη μόνο αφού πεθάνει…
Ξέρω να αγαπώ. Και έχω μάθει να αγαπώ. Είναι πολύ δύσκολο οι άνθρωποι να μάθουν να αγαπούν. Γιατί όταν αγαπάς, δεν αγαπάς για να πάρεις - απλώς αγαπάς. Και ούτε εχθρεύομαι ούτε ζηλεύω κάποιον, ό,τι και να έχει. Κάνω τον δικό μου αγώνα, με τη δική μου φιλοσοφία. Θέλω να ζήσω σ΄αυτή τη χώρα και σ’ αυτή την πόλη και σ’ αυτούς τους καιρούς, ό,τι και αν φέρουν.
11. Στις μέρες μας γίνεται λόγος για τις περιπέτειες της ελληνικής γλώσσας, με τα “greeklish” να κυριαρχούν στο Διαδίκτυο και στην επικοινωνία μας. Πώς το βλέπετε αυτό;
Κοιτάχτε… Λαμβάνω γραπτά μηνύματα στο κινητό μου, αλλά δεν έχω μπει πολύ βαθιά στο διαδίκτυο και σε αυτά… Έχω την τύχη να έχω γραμματέα στην εφημερίδα που εργάζομαι (σ.σ.: Σαββατιάτικη Ελευθεροτυπία) και στον εκδοτικό Οίκο, και έτσι δεν ασχολούμαι προσωπικά με την τεχνολογία. Γνώμη μου είναι ότι ο καθένας ζει μέσα στον πολιτισμό που θέλει να έχει… Αν νομίζει πως ο ίδιος είναι ευτυχισμένος, εγώ πάω πάσο. Εγώ ακολουθώ το δικό μου δρόμο. Δεν τα κατακρίνω όλα αυτά, αλλά δεν τα χρησιμοποιώ.
12. Όπως φαίνεται, δεν αγωνιάτε ιδιαίτερα για την γλώσσα μας.
Έχω αγωνία. Το λεξιλόγιό μου είναι φτωχό. Ανήκω στους διανοούμενους που έχουν φτωχό λεξιλόγιο. Προσπαθώ με λίγες λέξεις να εκφράζω όσο μπορώ περισσότερα.
13. Κάπου γράφετε στο «Σάββατο» πως ο ιερέας, ο μοναχός εμπεριέχει όλα τα ανθρώπινα πάθη, και για αυτό του είναι αδιάφορα.
Όλοι οι ιερείς - αν είναι πραγματικοί ιερείς - έχουν όλα τα πάθη. Ιερέας θα πει «επιβλήθηκα σε αυτά που δεν έχουνε οι άλλοι, σε αυτά που έρχονται καταπάνω μου». Εγώ πιστεύω στην Τέχνη που εκπαιδεύει, που μαθαίνει πράγματα στο κοινό. Και αν είσαι αληθινός, τότε θα καθίσουν να σε ακούσουν ακόμη και οι απλές γυναίκες που μαγειρεύουν, που πλένουν το σπίτι τους.
14. Ζείτε, εννοώ έχετε τα γραφεία της «Οδού Πανός» στα Εξάρχεια. Πώς βλέπετε την προαιώνια διαμάχη ανάμεσα στους αποκαλούμενους αντι-εξουσιαστές και την Αστυνομία;
Για να πω την αλήθεια, στο δρόμο μας δεν φτάνουν ούτε τα δακρυγόνα τις πιο πολλες φορές… Αν και μόλις παραδίπλα είναι ο δρόμος που δολοφονήθηκε ο Γρηγορόπουλος. Προσωπικά είμαι με τους ανθρώπους που κατοικούν στα Εξάρχεια. Πρέπει να ζήσουν όλοι. Ειρήνη υμίν. Αυτή είναι μια φράση που αγαπώ πολύ.
15. Τι διαβάζετε αυτόν τον καιρό;
Καταρχάς, διαβάζω τα κείμενα που δημοσιεύονται στην Ελευθεροτυπία (Βιβλιοθήκη). Ακόμη, διαβάζω βιβλία που μου φέρνουν οι συνεργάτες μου, για την ακρίβεια, σελίδες από αυτά. Αγαπώ πάντα την ποίηση, την ταλαντούχα ποίηση, διεθνή και ελληνική. Ακόμη, διαβάζω και εφημερίδες, τρεις-τέσσερις τη μέρα.
16. Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας ποιητές;
Εγώ είχα δύο δασκάλους-ποιητές: Τον Μιχάλη Κατσαρό, από την Κυπαρισσία, και τον Νίκο-Αλέξη Ασλάνογλου. Αυτοί ήταν οι δάσκαλοί μου, στη ζωή και στην Τέχνη. Και αποτελεί τιμή μου που τους γνώρισα και που τους είχα κοντά μου. Είμαι φίλος του Ντίνου Χριστιανόπουλου, επικοινωνούμε μαζί συχνά. Μου αρέσει ο Χάρης Μεγαλυνός όπως και ο Βασίλης Ζηλάκος, ο οποίος εκδίδει το περιοδικό «Κουκούτσι». Μου αρέσουν οι άνθρωποι που είναι μέσα και στη ζωή και στην Τέχνη, και στον έρωτα και στο θάνατο, που συμμετέχουν σε όλα αυτά, ο καθένας με το ρυθμό του και με τον τρόπο του.
17. Θέλω να σας ρωτήσω αν μπορούσατε να φέρετε πίσω στη ζωή έναν Έλληνα που έχει φύγει, ποιον θα επιλέγατε να επιστρέψει στη ζωή σήμερα;
Παρότι γνώρισα μεγάλες προσωπικότητες, και ήταν τιμή και χαρά για μένα, και νιώθω εν πολλοίς ότι τους περιέχω, θα καλούσα έναν φίλο μου, που έφυγε στις 31 Μαρτίου του 2011, τον Δημήτρη Λαλέτα, τον ζωγράφο, που η απουσία του από το βιβλιοπωλείο και τη ζωή μου θα με βαραίνει για πάντα.
18.Τι σας λείπει σήμερα από τη δημόσια παρουσία του Μάνου Χατζιδάκι;
Προσωπικά δεν πιστεύω ότι ο Χατζιδάκις λείπει, όπως και όλα τα μεγάλα πνεύματα αυτού του τόπου. Τα περιέχουμε, εφόσον διαβάζουμε και ακολουθούμε το λόγο τους. Εν σώματι λείπουν. Αλλά τα λόγια τους, η μουσική τους, τα βιβλία τους είναι ζωντανά. Ασφαλώς, δεν αρκεί να λέει κανείς «μου αρέσει ο Χατζιδάκις, ή ο Γκάτσος ή ο Ελύτης...». Οφείλεις να ακολουθείς και το παράδειγμά τους στη ζωή, τον τρόπο και τη σύνεση με την οποία έζησε ο καλλιτέχνης. Αλλιώς είσαι ένας ψεύτης, ένα τίποτα. Έτσι, τουλάχιστον, πιστεύω εγώ.
19. Ο Οδυσσέας Ελύτης είχε δώσει τη γνωστή «οδηγία» προς τον ελληνικό λαό, για τις δύσκολες στιγμές: «Μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό, και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη».
Το προσυπογράφω. Απόλυτα. Αν υπολογίσουμε το πόσο αγνά και ανιδιοτελή πρόσωπα υπήρξαν και οι δύο στα Ελληνικά Γράμματα. Και μόνο αυτά να έχουμε στο νου μας, νομίζω αρκεί.
20. Τελικώς, την όχθη θα την περάσουμε πεζή…;
Ναι…
- Σας ευχαριστώ πολύ για το χρόνο σας και την ευγένειά σας.
- Να είστε καλά.
*Ο Γιώργος Χρονάς είναι ποιητής, εκδότης της «Οδού Πανός» και των «Εκδόσεων Σιγαρέτα», και διευθύνει το ένθετο για το βιβλίο «Βιβλιοθήκη, καταφύγιο θηραμάτων» που εσωκλείεται κάθε εβδομάδα στην Σαββατιάτικη Ελευθεροτυπία. Το τελευταίο του έργο, υπό τον τίτλο «Σάββατο» αποτελεί μια ποιητική περιπλάνηση στις υποφωτισμένες γωνίες της Αθήνας και όχι μόνο, καθώς και μία εξομολόγηση του συγγραφέα σε ανθρώπους που αγαπά, από την Τέχνη της Γραφής και της ζωής.
