Ανάγλυφο του Καιρού προσωποποιημένου, από άγαλμα του Λυσίππου, 336-334 π.Χ. Τορίνο, Ιταλία
Της Ελένης Μότσιανου
Σύμφωνα με το λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας η ευκαιρία (ευ+καιρός) ορίζεται ως σύμπτωση κατάλληλων συνθηκών, ευνοϊκών περιστάσεων που επιτρέπουν την πραγματοποίηση ενός σκοπού. Στην ελληνική μυθολογία ο Καιρός ήταν θεότητα που προσωποποιούσε την ευνοϊκή χρονική στιγμή. Η αντίστοιχη ρωμαϊκή θεότητα ήταν ο Οccasio ή Τempus.
Ο θεός Καιρός ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες της αρχαιότητας. Ονομαστό ήταν το χάλκινο άγαλμα του Καιρού, που δημιούργησε ο γλύπτης Λύσιππος στη Σικυώνα. Στο έργο αυτό παρατηρούμε πως στο μπροστινό μέρος της κεφαλής του έφηβου-Καιρού υπάρχουν πλούσια μαλλιά, μακριά που κρέμονται σε βοστρύχους ενώ στο πίσω μέρος της κεφαλής ο θεός είναι φαλακρός. Με αυτή την απεικόνιση ο Λύσιππος δείχνει πως πρέπει να αρπάξει κανείς την ευκαιρία αμέσως όσο ακόμη βρίσκεται μπροστά του από τα μακριά μαλλιά. Στη γλώσσα μας αυτό έχει αποτυπωθεί με την έκφραση «άρπαξε την ευκαιρία από τα μαλλιά», δηλαδή τόλμησε να δράσεις γρήγορα και να μην αφήσεις την ευκαιρία να χαθεί γιατί η ευκαιρία πετάει γρήγορα.
Σήμερα συχνά χρησιμοποιείται ο αγγλικός όρος «timing”. H καλή στιγμή, η σωστή στιγμή. Χθες ήταν πολύ νωρίς , αύριο θα είναι πολύ αργά. Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει ο καιρός και στην πολιτική. Καλός πολιτικός είναι αυτός που κατέχει τον Καιρό, που αξιοποιεί τις ευκαιρίες. Ας μην ξεχνούμε τη γνωστή φράση του Θουκυδίδη «οι καιροί ου μενετοί»: χρειάζεται ταχύτητα ενεργειών κατά τη διάρκεια του πολέμου γιατί οι ευκαιρίες δεν μπορούν να περιμένουν. Ο καιρός είναι έννοια απαραίτητη στη στρατιωτική τέχνη, όπου οι στρατηγοί επιλέγουν την κατάλληλη στιγμή για να επιτεθούν χάρη στην ακριβή γνώση της κατάστασης.
Πώς όμως αντιδρούμε απέναντι στην ευκαιρία; Είτε δεν την βλέπουμε, είτε την βλέπουμε και δεν κάνουμε τίποτε και όταν την χάσουμε «θρηνούμε» την απώλεια της. Από την άλλη υπάρχουν κάποιοι που καλλιεργούν την έννοια της ευκαιρίας με τρόπο «εμμονικό»: « πρόσεξε καλά γιατί είναι η μεγάλη ευκαιρία της ζωής σου. Πρόσεξε να μην την χάσεις». Στην περίπτωση αυτή ο καιρός, η ευκαιρία είναι αυτή που θα αλλάξει τον ρου της ζωής του άλλου. Τα παραδείγματα αφθονούν : γονείς που παρουσιάζουν με τον τρόπο αυτό στα παιδιά τις εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο, επενδυτές που παρουσιάζουν με τον τρόπο αυτό «τις επενδύσεις» και ούτω καθεξής. Θα μπορούσαμε άραγε να αναλογιστούμε τον αντίκτυπο που δημιουργείται στη ζωή των ανθρώπων αυτών όταν προσπαθούν να τους πείσουν ότι είναι μία ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί και θα πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση; Σε ένα κυνήγι ευκαιριών και στόχων που δεν πρέπει να χάσουν;
Σχετικά με την έννοια του Καιρού, πολύ διαφωτιστική για μένα υπήρξε η διατριβή της ελληνίστριας Monique Trédé, μαθήτριας της Jacqueline de Romilly. Η έννοια του Καιρού αρχικά συνδέθηκε με το κυνήγι: «Αυτό που δείχνουν πολύ καθαρά οι ομηρικές χρήσεις είναι ότι, αρχικά, η λέξη αυτή προσδιόριζε τον στόχο που στόχευε ο τοξότης». Επομένως, η έννοια αυτή αναφέρεται τόσο στον χώρο όσο και στο μέτρο. Με το τέλος της ανεξαρτησίας των πόλεων στα τέλη του τέταρτου αιώνα π.Χ. ο Καιρός συνδέθηκε με την τύχη.
Στο λυκαυγές του 2025 ίσως είναι μία καλή ευκαιρία να ρίξουμε μία ματιά στη χρονιά που έφυγε, στα όσα ζήσαμε και στα όσα μάθαμε αλλά και μία ευκαιρία να ανοίξουμε τα «πανιά» για άλλους τόπους, για νέες προοπτικές και προσεγγίσεις της ζωής μας. Ας ορίσουμε εμείς τον χώρο δράσης μας, ας αποσαφηνίσουμε εμείς την έννοια της ευκαιρίας κι ας την διεκδικήσουμε «όταν» και «όποτε» θεωρήσουμε εμείς αναγκαίο.
Είναι καιρός λοιπόν να ζούμε ελεύθεροι, να επιλέγουμε όσα φαίνονται ευκαιρίες για τη δική μας ζωή και να μην υποτασσόμαστε στις επιταγές της κοινωνίας, των άλλων, τις συμβάσεις, τις προκατασκευασμένες ιδέες και σ΄αυτό που οι άλλοι ορίζουν ως ευκαιρία, ως στόχο, ως προορισμό. Η σοφία, η φρόνηση συμβάλλει στη «συνεκτίμηση των περιστάσεων», στην αξιολόγηση τους, στην αξιοποίηση των ευκαιριών που εναρμονίζονται με τις θεμελιώδεις αξίες μου.
Είναι καιρός λοιπόν να αναλάβουμε την ευθύνη για τις δικές μας επιλογές, να μην τις αφήνουμε στην τύχη, να μην ακολουθούμε αυτό που οι άλλοι θέλουν, να ζυγιάζουμε τα πράγματα : τότε ο νους μας δίνει τη δυνατότητα να παρεμβαίνουμε στην πορεία των πραγμάτων, να δημιουργούμε τη ζωή που εμείς θέλουμε να ζήσουμε. Αντί να βλέπουμε χαμένες ευκαιρίες μπορούμε να στρέψουμε την προσοχή μας στο ουσιώδες. Έτσι, ο Καιρός θα είναι η τελευταία "πινελιά" του πίνακα της δικής μας ζωής.
Francesco Salviati(de Rossi), Time as Occasion (Kairos)16os αιώναςPalazzo Vecchio Museum, Firenze
