Η Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης είναι μια βουτιά στην ιστορία της πόλης, ένα παραμύθι που θέλεις να το ζήσεις ξανά και ξανά. Τα στενά λιθόστρωτα και φιδογυριστά δρομάκια, αδιέξοδα που σε οδηγούν σε παραδοσιακές κρήνες και κληματαριές. Τα καφενεδάκια και οι ταβέρνες που στέγασαν έρωτες, καημούς και πίκρες των βασανισμένων προσφύγων για πολλές δεκαετίες.
Τα μικρά γραφικά μονοόροφα και διόροφα καστρόπληκτα σπίτια με τις δαντελένιες κουρτίνες στα παράθυρα. Το Επταπύγιο – ή στα τουρκικα Γεντί Κουλέ- που λειτουργούσε ως φυλακές (ανδρικές, γυναικείες και στρατιωτικές) από το 1890 ως το 1989 και είναι ίσως οι πιο τραγουδισμένες φυλακές στο ρεμπέτικο ρεπερτόριο κατά την περίοδο του μεσοπολέμου.
Η περιοχή της Θεσσαλονίκης που είναι γνωστή ως Άνω Πόλη – παλαιότερα Πάνω Πόλη και Μπαϊρι – είναι χτισμένη (στα βορειοδυτικά) και ξεκινά από την περιοχή πάνω από την οδό Αγίου Δημητρίου, την Ολυμπιάδος και φτάνει ως την Ακρόπολη και το Επταπύργιο.
Είναι το μοναδικό σημείο της Θεσσαλονίκης που διατηρεί ζωντανή τη μορφή, τη ρυμοτομία αλλά και τις συνήθειες από τα πρώτα χρόνια που κατοικήθηκε. Πίσω δηλαδή στον 4ο και 5ο αι. όταν έφτασαν στην Άνω Πόλη οι πρώτοι χριστιανοί και δημιουργήθηκε οικισμός χωρίς ωστόσο να κάνει έντονη την παρουσία του στα δρώμενα της Θεσσαλονίκης. Ο λόγος για αυτό ήταν η θέση της περιοχής, το βραχώδες έδαφος και οι ανηφόρες που συνόδευαν τη διαμονή στην Ακρόπολη.Αυτό κρατούσε και τους κατοίκους της αποκομμένους από τις πυκνοκατοικημένες γειτονιές στο κέντρο της πόλης.
Αυτό όμως άλλαξε με την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς οι οποίοι επέλεξαν την Άνω Πόλη ως γειτονιά τους και η πλειοψηφία των Τούρκων κυρίως αξιωματούχων αλλά και απλών κατοίκων έχτισαν εκεί τα σπίτια τους. Ο Τουρκικός πληθυσμός λίγο πριν την απελευθέρωση είχε φτάσει τις 25.000 κατοίκους στην Άνω Πόλη και η περιοχή ήταν γνωστή ως το Μπαϊρι.
Εκτός από τους Οθωμανούς υψηλών εισοδημάτων αργότερα προστέθηκαν και οι Ντονμέδες (Ισραηλίτες που ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό) και πολύ αργότερα Τούρκοι πρόσφυγες από τη Βοσνία. Το ελληνικό στοιχείο περιοριζόταν σε δύο συνοικίες γύρω από τον Αγιο Νικόλαο τον Ορφανό και τη Λαγουδιανή.
Η περιοχή της Άνω Πόλης επιλέχθηκε από τους Οθωμανούς γιατί τους έδινε τη δυνατότητα να ελέγχουν τον υπόλοιπο πληθυσμό εξ αποστάσεως και εκ του ασφαλούς, αφού είναι σε ψηλότερο επίπεδο χτισμένη και λόγω του μικροκλίματος της περιοχής, οι συνθήκες διαβίωσης ήταν σαφώς καλύτερες από τις περιοχές του κέντρου όπου οι συνθήκες υγιεινής ήταν σχεδόν ανύπαρκτες.
Όπως προαναφέρθηκε η ρυμοτομία στην περιοχή της Άνω Πόλης ουδεμία σχέση έχει με το υπόλοιπο κέντρο, γιατί γλύτωσε από την πυρκαγιά του 1917 που κατέστρεψε ολοσχερώς τη Θεσσαλονίκη. Έτσι εκεί που οι υπόλοιποι δρόμοι της Θεσσαλονίκης θυμίζουν σταυρόλεξο με κάθετες και οριζόντιες οδούς, η Άνω Πόλη θυμίζει λαβύρινθο. Οι δρόμοι της είναι στενοί και πολλές φορές πλακόστρωτοι ενώ δεν είναι πάντα σίγουρο ότι θα συναντηθούν με άλλο δρόμο.
Τα αδιέξοδα είναι συνηθισμένα αλλά όχι δυσάρεστα, αφού ενίοτε κρύβουν ολάνθιστες αυλές με ασβεστωμένα πεζούλια και χαμογελαστές κυράδες πρόθυμες να μοιραστούν μαζί σας τα νέα της πόλης και της περιοχής τους. Αν μάλιστα μιλήσετε με τους πολύ μεγαλύτερους θα σας διαβεβαιώσουν πως πολλές φορές ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης ο Αγιος Δημητριος βγαίνει καβαλάρης στις επάλξεις και τους πύργους για να προστατεύσει την πόλη του.
Αυτή είναι η ομορφιά και η ιδιαιτερότητα της Άνω Πόλης στη Θεσσαλονίκη. Ανηφορίζοντας δίπλα στα βυζαντινά τείχη που τα απομεινάρια τους στέκονται ακόμη περήφανα, το ψυχανεμίζεσαι πως ετοιμάζεσαι να διαβείς μια πόρτα που θα σε πάει πολύ πίσω στο χρόνο.
Η απόφαση της πολιτείας το 1979 να ανακηρυχθεί η Άνω Πόλη ως παραδοσιακός οικισμός άργησε μεν, αλλά στάθηκε σωτήρια για τα παραδοσιακά της οικίσματα και την ιστορία που έκλεινε μέσα σε αυτά τα τείχη.
Η Άνω Πόλη δεν θα διηγηθεί παραμύθια με δράκους και φυλακισμένες πριγκήπισσες αλλά τον κόπο και την προσπάθεια που έκαναν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους όλοι αυτοί που ξεριζώθηκαν και βρέθηκαν στις γειτονιές της σαν πρόσφυγες το 1922 μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.
Τα τείχη της παλιάς Θεσσαλονίκης σε πολλά σημεία χάθηκαν μέσα στα σπίτια γιατί στην προσπάθειά τους να ανοικοδομήσουν καταλύματα για τους ίδιους και τις οικογένειές τους οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, έχτισαν βιαστικά πάνω ή δίπλα στα τείχη και πολλές φορές χρησιμοποίησαν από αυτά, υλικά για να ολοκληρώσουν τα σπίτια τους. Τα σπίτια αυτά στην Άνω Πόλη είναι γνωστά ως “Καστρόπληκτα” . Αν και σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζονται από τη λαϊκή Μακεδονική τεχνοτροπία με τα χαγιάτια και τις τριγωνικές προεξοχές, οι μικρές πλατείες, τα ξέφωτα και τα στενά καλντερίμια συντελούν στο να τονίζεται η λειτουργικότητα των οικημάτων αυτών και όχι η πολυτέλεια.
Εκείνο που σε αποζημιώνει όμως είναι η θέα, πανοραμική προς τον Θερμαϊκό μπροστά, η πεδιάδα της Θεσσαλονίκης ανατολικά και δυτικά προς τον Χορτιάτη. Δεν χορταίνουν τα μάτια και όλες οι αισθήσεις αυτή τη μεγαλοπρέπεια που απλώνεται μπροστά σου. Όποια ώρα της ημέρας ή της νύχτας σταθείς σε ένα μετερίζι στην Άνω Πόλη θα ταξιδέψεις άθελά σου στο γαλάζιο του Αιγαίου και την βουνοκορφή του Ολύμπου που στέκεται επιβλητική, ενώ το μυαλό θα γεμίσει εικόνες από τις μάχες με τους Σαρακηνούς και του κουρσάρους που πολιορκούσαν συνεχώς τα τείχη της Θεσσαλονίκης στα χρόνια τα παλιά.
Οι γειτονιές που πρέπει να επισκεφθείτε στην Άνω Πόλη είναι το Τσινάρι με πολλά παραδοσιακά τσιπουράδικα και μεζεδοπωλεία , το Κουλέ καφέ δίπλα στην “γειτονιά των χριστιανών” στη μονή Βλατάδων, και η περιοχή του Αγίου Νικολάου Ορφανού, Αγίας Αικατερίνης , η Ακρόπολη , το Επταπύργιο, το Διοικητήριο, η Κόκκινη Βρύση, η Καλλιθέα και τα Δυτικά τείχη. Σε αυτές τις περιοχές θα δείτε σπίτια που έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέα από το Υπουργείο Πολιτισμού και είναι οι μάρτυρες της ιστορίας της περιοχής και του τόπου.
thessalonikiguide.gr
emvolimanea.blogspot.com
