Ο νεαρός Φιλάρετος Μαυρόπουλος, με τη λύρα, σε παρακάθ' γύρω στα 1955, στην Επισκοπή
Μια καθαρά αυθόρμητη επικοινωνιακή πράξη μιας παρέας Ποντίων, που μαζεύεται, κάθεται γύρω από ένα τραπέζι και συζητάει, και στην ιδανική περίπτωση, όταν φτάνει σε σημείο συγκινησιακής φόρτισης και δεν μπορούν να εκφραστούν με πεζό λόγο τα συναισθήματα, εισχωρεί η μουσική και ο ποιητικός λόγος, χωρίς όμως να παραβιάζονται κάποιοι άγραφοι νόμοι, οι οποίοι γεννήθηκαν μέσα στην παράδοση.
Αυτό είναι το παρακάθ’ (ή μουχαπέτ’) για τον καθηγητή Μουσικής Σεραφείμ Μαρμαρίδη.*
Έτσι τουλάχιστον το παρουσίασε, μετά από χρόνια μελετών αλλά και βιωματικών εμπειριών, για πρώτη φορά στο 9ο Συναπάντημα Νεολαίας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος στο Παρανέστι Δράμας (2013), αλλά και πριν από λίγες ημέρες στη Φραγκφούρτη, στην 22η Συνδιάσκεψη Ποντιακής Νεολαίας Ευρώπης.
Ο Σεραφείμ Μαρμαρίδης στο Συναπάντημα Ποντιακής Νεολαίας
«Πέρα από αυτό, το παρακάθ’ είναι και η διαδικασία που γεννιούνται και ζυμώνονται οι παραδοσιακοί μουσικοί. Είναι το σημείο όπου μεταλαμπαδεύεται η παράδοση από τις προηγούμενες στις επόμενες γενιές, αφού στο παρακάθ’ μαθαίνουμε την ιστορία των παππούδων μας, τα τραγούδια τους, τους κώδικες επικοινωνίας τους. Το παρακάθ’ είναι κάτι ιερό, αφού αποτελεί το σύνδεσμο της παράδοσης μεταξύ των γενεών.
Θα το παρομοίαζα με το σύνδεσμο μεταξύ των τρένων. Όπου βαγόνια οι γενιές, και όπου τρένο η παράδοση», σημειώνει ο Σεραφείμ Μαρμαρίδης.
Οι άγραφοι νόμοι που διέπουν το παρακάθ’
Η ίδια η παράδοση, όπως αυτή μετουσιώθηκε στο πέρασμα των αιώνων, δημιούργησε μια σειρά άγραφων «νόμων» στο παρακάθ’, τους οποίους παρουσίασε στις διαλέξεις του και μοιράζεται και με το pontos-news.gr ο Σεραφείμ Μαρμαρίδης:
Στο παρακάθ’ υπάρχει σεβασμός μεταξύ των μελών με βάση μια άτυπη ιεραρχία η οποία διαμορφώνεται ανάλογα με τη γνώση και την εμπειρία του κάθε συμμετέχοντος.
Υπάρχει σεβασμός απέναντι στην ίδια την παράδοση και στη διαδικασία μεταλαμπάδευσής της στις νεότερες γενιές. Για παράδειγμα, προκειμένου να μην αρθεί αυτός ο σεβασμός, δίνεται μεγάλη προσοχή στην κατάλληλη επιλογή του ρεπερτορίου.
Υπάρχει μια ροή στη θεματολογία των δίστιχων που ακούγονται στο παρακάθ’. Για παράδειγμα, δεν γίνεται κάποιοι στίχοι να μιλούν για θάνατο και οι αμέσως επόμενοι για τον έρωτα.
Υπάρχει σεβασμός στη συλλογική έκφραση των συμμετεχόντων στο παρακάθ’ και στο δέσιμο της παρέας, και παραμερισμός της προσωπικής προβολής. «Για παράδειγμα, υπάρχουν παρακάθια στα οποία συμμετέχει ο Γώγος, αλλά ακούμε να τραγουδάνε όλοι όσοι κάθονται στο τραπέζι, παρά το ότι βρίσκεται σε αυτό και ο πατριάρχης. Αυτό δείχνει ότι οι άνθρωποι αυτοί ήξεραν τι έκαναν και πως το έκαναν. Ήταν, δηλαδή, απολύτως μυημένοι σε αυτήν τη διαδικασία», σημειώνει ο Σεραφείμ Μαρμαρίδης.
Παρακάθ' με τον Γώγο Πετρίδη στην Καλαμαριά (1947)
Διαφορές μεταξύ του χθες και του σήμερα
Τις διαφορές –ή ακόμα και τις αλλοιώσεις– των παρακαθιών των προηγούμενων δεκαετιών σε σχέση με αυτά που διοργανώνονται σήμερα παρουσίασε στο pontos-news.gr ο Σεραφείμ Μαρμαρίδης. Όπως αναφέρει:
Παλαιότερα ο κάθε μουσικός «γεννιόταν» μουσικά σε κάποιο παρακάθ’. Σήμερα πρώτα βγαίνει στο πατάρι [σ.σ.: στο πάλκο] και μετά στο παρακάθ’. Αυτό κατά τον Σ. Μαρμαρίδη έχει ως αποτέλεσμα στα παρακάθια να ακούγονται κυρίως προγράμματα του παταριού, δηλαδή χορευτικά αντί για επιτραπέζια.
Στο παρελθόν, λόγω της μεγαλύτερης επαφής που είχαν οι παλαιότεροι με την ποντιακή διάλεκτο, έβγαζαν εκείνη τη στιγμή διάφορα στιχάκια (π.χ. για κάποιο γεγονός ή ακόμα και για άτομο που βρίσκονταν μαζί τους στο παρακάθ’). Αυτό σήμερα γίνεται σε πολύ περιορισμένο βαθμό, αφού μεταξύ των νέων δεν υπάρχει τόσο μεγάλη ευχέρεια στην ποντιακή διάλεκτο. Το αποτέλεσμα, κατά τον Σεραφείμ Μαρμαρίδη, είναι σήμερα στα παρακάθια να τραγουδιούνται κυρίως στίχοι γνωστών ποντιακών τραγουδιών.
Πλέον τα παρακάθια οργανώνονται στις περισσότερες περιπτώσεις από συλλόγους, διαφημίζονται ακόμα και σε αφίσες, και μάλιστα χρησιμοποιείται και ηλεκτρονική ενίσχυση (π.χ. μικροφωνικές εγκαταστάσεις). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χάνεται ο αυθορμητισμός της έκφρασης. «Αυτά είναι παραστάσεις, πανηγύρια, και όχι παρακάθια. Παλαιότερα τύχαινε να βρεθούμε, μερακλώναμε και βγάζαμε τη λύρα», μας λέει.
Παλαιότερα γίνονταν παρακάθια ακόμα και με μόλις δύο μελωδίες (σκοπούς). Πλέον υπάρχει πολύ συχνή εναλλαγή μελωδιών, ακόμα και ανά λίγα λεπτά. Όπως λέει ο Σ. Μαρμαρίδης, αυτό συμβαίνει διότι υπάρχει μεγάλη επιρροή από τα πατάρια, όμως έτσι δεν μπορεί εύκολα να συντονιστεί η παρέα.
Ο Ζώρας Μελισσανίδης σε παρακάθ' (από το βιβλίο του Τ. Κοντογιαννίδη Ο Ζώρας του Πόντου)
«Προσωπικά πάντοτε με τραβούσε το παρακάθ’, η άμεση έκφραση της παράδοσης, και λιγότερο το πατάρι. Γι’ αυτό και σε ολόκληρη τη ζωή μου επικεντρώθηκα περισσότερο σ’ αυτό», καταλήγει.
Συντάκτης: Ρωμανός Κοντογιαννίδης
*Απόφοιτος του Τμήματος Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου, ο Σεραφείμ Μαρμαρίδης σήμερα είναι επιτυχημένος κατασκευαστής παραδοσιακών μουσικών οργάνων (αγγείο, ζουρνά, νταούλι και φλογέρα) που ακούγονταν το πάλαι στην αλησμόνητη πατρίδα, αλλά ακούγονται και σήμερα στην Ελλάδα.
Πηγή: pontos-news.gr
