Στο έλεος του χρόνου και των καιρικών συνθηκών έχουν εγκαταλειφθεί τα περισσότερα θαυμαστά πέτρινα γεφύρια στην Ελλάδα, μολονότι στην πλειονότητά τους έχουν χαρακτηριστεί από το κράτος ως μνημεία.
Του Φώτη Κουτσαμπάρη
Την αναγκαιότητα έρευνας και αποκατάστασης των λίθινων γεφυριών κατέδειξαν με τον χειρότερο τρόπο η κατάρρευση του γεφυριού της Πλάκας στα Τζουμέρκα, καθώς και οι ζημιές που υπέστη η γέφυρα στο Νεστόριο Καστοριάς. Η πολιτεία θα προβεί στις αναγκαίες παρεμβάσεις για την ανακατασκευή και την αναστύλωση αυτών των γεφυριών, αλλά ανοιχτό θα παραμένει το ζήτημα της συντήρησης των υπόλοιπων μνημείων.
«Ευχή μας είναι, η πτώση του γεφυριού της Πλάκας, που ήταν πράγματι εγκαταλειμμένο, να γίνει η αφορμή για την αποκατάσταση των υπόλοιπων γεφυριών ανά την επικράτεια», αναφέρει στη «ΜτΚ» η δρ Μαρία Καραβεζύρογλου-Βέμπερ, καθηγήτρια της Πολυτεχνικής σχολής του ΑΠΘ, εξειδικευμένη στην αποκατάσταση των λίθινων γεφυριών. Η ίδια περιγράφει ότι τον Φεβρουάριο και τον Απρίλιο του 2004 κατέρρευσαν αντίστοιχα το γεφύρι Καβαλαρίου, στον Ζαγορίτικο ποταμό, που είχε χτιστεί το 1630, και το γεφύρι στο Μουκόσι Πεύκης Τρικάλων, του 18ου αιώνα. Το 1949 ανατινάχτηκε η γνωστή γέφυρα Κοράκου στον Αχελώο και το 1941 η γέφυρα Πασά στον Αλιάκμονα. «Κάποιες λίθινες γέφυρες από τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους κατέρρευσαν λόγω γήρανσης, έντονων καιρικών συνθηκών, πλημμυρών και σεισμών. Αρκετές παλιές γέφυρες επίσης καταστράφηκαν από υπερφόρτιση λόγω της αύξησης των φορτίων κυκλοφορίας. Ένας περιορισμένος αριθμός λίθινων γεφυριών ανατινάχθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου ή βυθίστηκε στις τεχνητές λίμνες υδροηλεκτρικών φραγμάτων», σύμφωνα με την κ. Καραβεζύρογλου. «Η εγκατάλειψη πολλών λίθινων γεφυριών, ιδίως τα τελευταία πενήντα χρόνια, οπότε η πλειονότητα των κατοίκων των ορεινών περιοχών της Ελλάδας μετακινήθηκε προς τις πόλεις και ερημώθηκαν πολλά χωριά, καθώς και οι επικρατούσες κλιματικές συνθήκες, επιδεινώνουν την κατάστασή τους. Η διάσωση των λίθινων γεφυριών ως σήμερα και η ιστορικότητά τους (12ος-19ος αιώνας) απαιτούν σημαντικές αποφάσεις εκ μέρους της πολιτείας για την περαιτέρω συνέχιση της ύπαρξής τους», τονίζει η καθηγήτρια.
Στην περιοχή της Μακεδονίας, σύμφωνα με πρόχειρες καταγραφές, υπάρχουν πάνω από 140 γεφύρια, τα περισσότερα από τα οποία κατασκευάστηκαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας, είτε µε χρηµατοδότηση των τουρκικών διοικήσεων είτε µε τη χρηµατοδότηση κάποιου τοπικού ευεργέτη. Κυριότεροι κατασκευαστές αυτών των γεφυριών φέρονται οι φημισμένοι δυτικομακεδόνες μάστορες γεφυριών, οι οποίοι προέρχονταν από τις περιοχές της Κοζάνης, των Γρεβενών και της Φλώρινας. Οργανωμένοι σε συντεχνίες, διέσχιζαν πολλές φορές τον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας χτίζοντας γεφύρια. Είναι οι ονομαστοί «κουδαρίτες», από τη λέξη «κούδα», που σημαίνει πέτρα.
ΓΕΦΥΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ
Στη Βέροια τα δύο από τα τρία γνωστά πέτρινα γεφύρια γκρεμίστηκαν το 1935 λόγω κακοκαιρίας. Το βράδυ της 8ης Δεκεμβρίου ο ποταμός Τριπόταμος φούσκωσε και άρχισε να κατεβάζει διάφορα φερτά υλικά, τα οποία έφραξαν τα τόξα των γεφυριών. Κατέρρευσαν η δίτοξη γέφυρα Εκμετζή ή Γέφυρα του Φούρναρη, η οποία πήρε το όνομά της από τον φούρνο που υπήρχε πιο πάνω στον δρόμο για την πλατεία Ωρολογίου, αλλά και η Γέφυρα του Σταυρού, η οποία παλιά λεγόταν και γέφυρα του Χατζηκάβουρα. Το Γεφύρι Καραχμέτ(η) ή Γεφύρι της Μπαρμπούτας, που σώθηκε, βρίσκεται μέσα στην πόλη της Βέροιας, στον παλιό εβραϊκό συνοικισμό της Μπαρμπούτας, και γεφυρώνει το ρέμα Τριπόταμο. Σήμερα είναι σε καλή κατάσταση. Εκτός πόλεως γκρεμίστηκαν η μονότοξη γέφυρα στον δρόμο Βέροιας - Σελίου και η γέφυρα Στρατώνων στον δρόμο προς Πανόραμα.
Στις Σέρρες ξεχωρίζει το πέτρινο μονότοξο γεφύρι νοτιοδυτικά της ιεράς μονής Τιμίου Προδρόμου, που οδηγεί στην κεντρική είσοδο του μοναστηριού. Χτίστηκε το 1835 με χορηγό τον μοναχό Ιωαννίκιο από τη Βροντού. Η κατάστασή του είναι πολύ καλή. Στην περιοχή της μονής υπάρχουν ακόμη επτά γεφύρια που είναι: η υδρογέφυρα του Μύλου, το γεφύρι στη νότια πλευρά του τείχους της μονής, η γέφυρα στο παραπόρτι της μονής, η υδρογέφυρα κάτω από το παραπόρτι της μονής, το γεφύρι πάνω από την τεχνητή σήραγγα, το δίτοξο γεφύρι κάτω από το στόμιο εξόδου του νερού και η υδρογέφυρα της Πηγής. Στην πόλη των Σερρών υπάρχει η γέφυρα του Αχμέτ πασά και η Κόκκινη γέφυρα και βορειοανατολικά το γεφύρι της Κάτω Ορεινής, το γεφύρι στο χωριό Μπάνιτσα, το γεφύρι του Σαριγιάρ και το γεφύρι του Ελαιώνα (Ντουτλί).
Στο Αχλαδοχώρι Σερρών, μεταξύ Σιδηροκάστρου και βουλγαρικών συνόρων, μέσα σε κοιλάδα ανάμεσα στα βουνά Όρβηλος από βόρεια και Βροντούς από νότια, υπάρχουν εννέα πέτρινα γεφύρια. Τα τέσσερα βρίσκονται μέσα στο χωριό, πάνω στο Κρουσοβίτικο ποτάμι που διασχίζει το Αχλαδοχώρι, και ένα πάνω στο ίδιο ποτάμι λίγο έξω από το χωριό. Τα υπόλοιπα τέσσερα βρίσκονται στο ποτάμι Μπελίτσα, που κυλάει τα νερά του νοτιοανατολικά του χωριού και καταλήγει στο Κρουσοβίτικο ποτάμι. Το Αχλαδοχώρι είναι το μοναδικό χωριό στη Μακεδονία που έχει συνολικά εννέα γεφύρια στην κτηματική του περιοχή. Οι κάτοικοι αναγκάστηκαν πριν από τα τέλη του 19ου αιώνα να τα κατασκευάσουν για να επικοινωνήσουν με τα χωράφια και τα εκτεταμένα βοσκοτόπια τους, αλλά και με τα γύρω χωριά. Μαρτυρίες και παραδόσεις σχετικές με τα γεφύρια δεν θυμούνται ούτε οι γεροντότεροι του χωριού. Τα γεφύρια του Αχλαδοχωρίου είναι τα εξής: Άγιου Αρχάγγελου, Κουτσίβετς, Γκίρκα, Πίτσουρ, Σαμόκβα, Πεχτσέτα, Το Μουβίτσα, Κάτω Μπελίτβα, Άνω Μπελίτσα ή Τζιογκόλα.
ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΓΕΦΥΡΙ
Στη Δράμα είναι γνωστό το γεφύρι στο χωριό Νικηφόρος Παρανεστίου. Από τον τρόπο κατασκευής και της τεχνοτροπίας των ερειπίων της πέτρινης υδατογέφυρας διαπιστώνεται ότι είναι ρωμαϊκής εποχής και χρησίμευε για τη μεταφορά νερού στην περιοχή του Νικηφόρου. Το γεφύρι αυτό συνδέεται στην Τουρκία με τον θρύλο του λήσταρχου Ντεμπρελί Χασάν, για τον οποίο υπάρχει το τραγούδι «Drama koprusu» (Το γεφύρι της Δράμας), που τραγουδούν στα ελληνικά η Μαρία Θωίδου και o Σωκράτης Μάλαμας και στα τουρκικά η Deniz Toprak. Tο επισκέπτονται αρκετές αποστολές από την Τουρκία, αφού έχει χαρακτηριστεί τελευταία και τουριστικός προορισμός. Στην περιοχή Παρανεστίου υπάρχουν ακόμη το γεφύρι της Κρήνης, το γεφύρι της Πρασινάδας κάτω από το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το γεφύρι της Πεύκης στην περιοχή Ζαρκαδιάς, το γεφύρι του Πεχάν στο ρέμα Θερμιών, τα γεφύρια του Στραβορέματος (πέντε γεφύρια), τα γεφύρια του Φαρασινού (τρία γεφύρια), το μονότοξο γεφύρι του Τσουκαλιού, της περιοχής Διποτάμων, τα γεφύρια του Τραχωνίου, στον ακατοίκητο Μαχαλά και στον Κάτω Μαχαλά, καθώς και το μονότοξο γεφύρι του Αρκουδορέματος (θεωρείται το μεγαλύτερο του είδους του στην Ανατολική Μακεδονία).
Στην Καβάλα, γνωστότερα είναι τα γιοφύρια του Παγγαίου που άρχισαν να κατασκευάζονται κατά τα μεταβυζαντινά χρόνια και ολοκληρώθηκαν κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Στα νεότερα χρόνια μια βασική προσπάθεια συντήρησης των γεφυριών έγινε γύρω στα 1965 από τους μαθητές μιας σχολής οικοδόμων που λειτουργούσε στη Μουσθένη. Στην περιοχή της Καβάλας είναι γνωστά τα γεφύρια στο Σούγιολου, τη Λεύκη, το Χαλκερό, στην Ελευθερούπολη τα γεφύρια στο Ακροβούνι και το Χρυσόκαστρο, στους Φιλίππους τα γεφύρια στον Ζυγό, το Κρυονέρι, τις Κορυφές, στις Ελευθερές, στη Νικήσιανη, στο Λευκάδι, το Δύσβατο, το Διπόταμο, τον Στενωπό, στην περιοχή Ορφανού γεφύρια στον οικισμό Λακκοβηκίων, στο Ποδοχώρι, την Κάρυανη, τον οικισμό της Φτέρης και τα γεφύρια της Μουσθένης, της Μεσιάς, της Μεσορόπης, των Δωματίων και τα διάσπαρτα γεφύρια στην Πιέρια κοιλάδα. Στη Θάσο είναι γνωστά τα γεφύρια στον Θεολόγο και την Καλλιράχη.
Στην Πιερία εντυπωσιακό είναι το πέτρινο γεφύρι στον παραδοσιακό οικισμό της Μόρνας στα Πιέρια όρη, τα οποία έχουν πολλά άλλα μικρά γεφύρια.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ
Τα γεφύρια των Γρεβενών είναι τα μεγαλύτερα και εντυπωσιακότερα όλης της Μακεδονίας. Το 1995, μετά από ενέργειες της τότε νομαρχίας Γρεβενών, η 11η Εφορεία Βυζαντινών Μνημείων της Βέροιας κήρυξε τα γεφύρια του νομού διατηρητέα μνημεία. Η τεχνοτροπία τους είναι σε γενικές γραμμές η ίδια. Σημαντικό για το μέγεθος του τόξου του (το μεγαλύτερο στη Μακεδονία) είναι το γεφύρι του Αζίζ-Aγά, το οποίο χτίστηκε το 1727 και έχει μήκος 70 μ. και ύψος 15 μ. Σπουδαίο γεφύρι για λόγους επικοινωνίας ήταν του Σπανού, που συνέδεε την Ήπειρο με τη Μακεδονία. Έχει μήκος 84 μ. και ύψος 10 μ. και είναι το μεγαλύτερο του νομού. Εντυπωσιακό γεφύρι και επισκέψιμο από πλήθος κόσμου είναι αυτό της Πορτίτσας, που είναι χτισμένο στα ριζά του φαραγγιού έξω από το χωριό Σπήλαιο.
Το δίτοξο γεφύρι του Ζιάκα, δίπλα από τη νέα γέφυρα που οδηγεί στο ομώνυμο χωριό, χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στον ποταμό Βελονιά. Δύσκολο σε πρόσβαση, ειδικά το φθινόπωρο και το χειμώνα, είναι το γεφύρι του Καγκέλια, δίπλα στο δρόμο που ενώνει το Τρίκωμο με το Μοναχίτι. Ιδιαίτερο γεφύρι λόγω της τοποθεσίας είναι αυτό της Πραμόριτσας, με μήκος 42 μ. Το μοναδικό γεφύρι του νομού που είναι χτισμένο μέσα σε χωριό είναι του Δοτσικού. Ανάμεσα στα χωριά Κάστρο και Μέγαρο βρίσκεται το μονότοξο γεφύρι του Κάστρου, χτισμένο πάνω από τον ποταμό Γρεβενίτη, το οποίο σχηματίζει τέλειο ημικύκλιο ύψους 8 μ. Μικρότερα και νεότερα γεφύρια είναι άλλα επτά στον νομό συν το μισογκρεμισμένο γεφύρι του Πασά, το οποίο έχει παρόμοια παράδοση με αυτό της Άρτας. Το γεφύρι γκρεμίστηκε το 1941 από τους Άγγλους προκειμένου να ανακοπεί η πορεία των γερμανικών στρατευμάτων.
Στην Κοζάνη είναι δημοφιλή τέσσερα γεφύρια. Το πεντάτοξο γεφύρι του Κριμηνίου, που χτίστηκε το 1802 πάνω στον ποταμό Πραμόριτσα, παραπόταμο του Αλιάκμονα, το οποίο κατασκευάστηκε για να συνδέσει το Κριμήνι με το Τσοτύλι. Ακολουθεί το δίτοξο γεφύρι του Ντέρη, που είναι το πρώτο πέτρινο τοξωτό γεφύρι που συναντά το ποτάμι του Πραμόριτσα από το ξεκίνημά του. Η κατάστασή του είναι πολύ καλή. Στη δεκαετία του 1960, σε μια πλημμύρα του ποταμού, παρασύρθηκε και έπεσε το μικρότερο τόξο του και απέκτησε τη σημερινή του μορφή έπειτα από ανακαίνιση το 2006. Τρίτο, το γεφύρι της Βαθιάς, ή μικρό γεφύρι της Χρυσαυγής, είναι χτισμένο πάνω από το ρέμα Βαθιά, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη Χρυσαυγή, στην επαρχιακή οδό προς Κορυφή. Τέλος, το γεφύρι του Παλιομάγερου ή μεγάλο γεφύρι της Χρυσαυγής, που είναι χτισμένο πάνω από το Παλιομάγερο και παλιά συνέδεε τον οικισμό της Χρυσαυγής με τον Πεντάλοφο και το Δίλοφο.
Στην Καστοριά είναι γνωστότερο το γεφύρι στο Νεστόριο επειδή στον περιβάλλοντα χώρο του διεξάγεται το ετήσιο River Party του Νεστορίου. Με τις βροχές του προηγούμενου Σαββατοκύριακου υπέστη ζημιές. Στον ποταμό Αλιάκμονα βρίσκεται και το πέτρινο γεφύρι του Άργους Ορεστικού, που ήταν επτάτοξο αλλά σήμερα σώζονται μόνο τα δύο τόξα. Το Γεφύρι Μπερίκι ή Δενδροχωρίου είναι πέτρινο μονότοξο γεφύρι το οποίο γεφυρώνει τον ποταμό Βίστριτσα ή Λαδοπόταμο ή Λιβαδοπόταμο. Δύο γειτονιές του Επταχωρίου, το Ανήλιο και τον Παπαλιά, συνδέει το γεφύρι του Επταχωρίου. Χτίστηκε προ του 1900 και είναι σε καλή κατάσταση.
Εισερχόμενοι στη Δυτική Μακεδονία από την Ήπειρο συναντούμε τα ερείπια του πέτρινου γεφυριού στην κοινότητα Αρρένων, που ήταν στον ποταμό Σαραντάπορο. Αντίθετα, σε καλή κατάσταση είναι το γεφύρι του Κουσιουμπλή που συνδέει τη Ζούζουλη με το Επταχώρι, την Ήπειρο με τη Δυτική Μακεδονία. Ένα χιλιόμετρο βόρεια από το χωριό Κορομηλιά Καστοριάς είναι χτισμένο το γεφύρι της Κορομηλιάς, πάνω στον κλάδο του Αλιάκμονα που κατεβαίνει από τα Κορέστεια. Το γεφύρι παλιότερα συνέδεε την Κορομηλιά με το Δενδροχώρι, ενώ προπολεμικά από εκεί περνούσε ο πιο σύντομος δρόμος από την Καστοριά προς τη Μπίγλιστα και την Κορυτσά, στην Αλβανία. Χρονολογία κατασκευής ορίζεται το 1865 και κατασκευάστηκε από γάλλους τεχνικούς που ήταν στην υπηρεσία του Οθωμανικού στρατού. Το 1960 έγινε συντήρηση του γεφυριού και προστέθηκαν τα σιδερένια κάγκελα, τα τσιμεντένια κολονάκια και το τσιμεντένιο κατάστρωμα. Η κατάστασή του είναι πολύ καλή.
Στη Φλώρινα είναι γνωστό το παλιό γεφύρι της Δροσοπηγής, που βρίσκεται στον δρόμο για το παλιό χωριό. Χτίστηκε το 1852 από ντόπιους μαστόρους. Από κάτω του κυλάει το Δροσοπηγιώτικο ρέμα. Διατηρείται σε άριστη κατάσταση και είναι σίγουρα ένα από τα πιο κομψά πέτρινα παραδοσιακά γεφύρια της Ελλάδας. Στην περιοχή υπάρχουν άλλα τέσσερα γεφύρια.
