Ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα, που φιλοδοξεί να καταστήσει πρότυπα της πράσινης ανάπτυξης τρία ορεινά χωριά της Βόρειας Ελλάδας, εξελίσσεται στον Ελαιώνα Σερρών, την Ελάτη Κοζάνης και τη Διποταμιά Καστοριάς.
Πρόκειται για τρία χωριά με πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Βρίσκονται κοντά σε πλούσια δάση και αγροτικές εκτάσεις, αλλά δεν έχουν ιδιαίτερη τουριστική ανάπτυξη. Οι κάτοικοί τους, λιγότεροι από 500 και στις τρεις περιπτώσεις, αντιστάθηκαν στην αστυφιλία των προηγούμενων δεκαετιών και στην πλειονότητά τους παρέμειναν αγρότες. Παρά τις αντιξοότητες, κατάφεραν να κρατήσουν τους νέους στον τόπο τους. Έτσι, στα καφενεία τους δεν βλέπει κανείς μόνο ηλικιωμένους που επέλεξαν να επιστρέψουν στο χωριό τους μετά τη συνταξιοδότηση. Αντίθετα, υπάρχουν νέοι οικογενειάρχες που συζητούν για την παραγωγή τους. Και στις τρεις κοινότητες λειτουργούν σχολεία.
Είναι «ζωντανά» ορεινά χωριά, με χαρακτηριστικά που τα κατέστησαν ιδανικά για να ενταχθούν στο ενεργειακό πείραμα με τίτλο «πράσινες αγροτικές κοινότητες», που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ. Στόχος του προγράμματος δεν είναι να μετατρέψει τα τρία χωριά σε υπερσύγχρονα εργαστήρια καινοτομίας ούτε σε τουριστικούς προορισμούς. Δεν αποσκοπεί να αλλάξει προσανατολισμό στις καθημερινές δραστηριότητες των κατοίκων του. Προσπαθεί να αποδείξει ότι ακόμη και μία ορεινή ή νησιωτική αγροτική κοινότητα μπορεί να καλύψει σε μεγάλο βαθμό τις ενεργειακές ανάγκες και να περιορίσει στο ελάχιστο ή και να μηδενίσει το ισοζύγιο εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Για να επιτευχθεί ο στόχος, θα δαπανηθούν από 5 έως 10 εκατομμύρια ευρώ σε καθεμία από τις μικρές ορεινές κοινότητες.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των τριών χωριών δεν θα μπορούσαν από μόνα τους να τα καταστήσουν ιδανικά για το πρόγραμμα. Χρειάστηκε η κινητοποίηση των δήμων στους οποίους ανήκουν, για να σχεδιαστούν και να κοστολογηθούν συγκεκριμένα έργα και παρεμβάσεις. Η Ελάτη, η Διποταμιά και ο Ελαιώνας επιλέχτηκαν μαζί με άλλα τέσσερα χωριά (στα Φάρσαλα, τη Νίσυρο και δύο στην Κρήτη), ενώ δεκάδες άλλες κοινότητες αποκλείστηκαν από τη χρηματοδότηση.
ΕΛΑΙΩΝΑΣ 5 εκατ. ευρώ για ηλεκτρικό από κοπριά
Μόλις πριν από λίγες μέρες, στο παλιό ελαιοτριβείο του Ελαιώνα Σερρών, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, οι κάτοικοι του χωριού, στην πλειονότητά τους κτηνοτρόφοι και ελαιοπαραγωγοί, άκουσαν για πολλοστή φορά τον δήμαρχο Πέτρο Αγγελίδη να τους μιλά για την πράσινη ανάπτυξη. Ακόμη και οι πιο επιφυλακτικοί ρωτούσαν να μάθουν για τα απαραίτητα έγγραφα που πρέπει να συγκεντρώσουν, ώστε να αναβαθμίσουν ενεργειακά τα σπίτια τους.
Το πρόγραμμα «πράσινη κοινότητα», όπως το λένε μεταξύ τους, προβλέπει πλήρη χρηματοδότηση (ποσοστό 100%) για επεμβάσεις σε όσα κτίρια του χωριού χρειαστεί, δημόσια και ιδιωτικά. Περιλαμβάνει τη θερμομόνωση των κτιρίων, αλλαγή κουφωμάτων, αντικατάσταση των ενεργοβόρων συστημάτων θέρμανσης, τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών κτλ.
«Δεν είναι το σημαντικότερο από τα έργα που σχεδιάζουμε, αλλά συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Είναι αντίστοιχο του ‘Εξοικονομώ κατ’ οίκον’, με τη διαφορά ότι οι ενδιαφερόμενοι δεν έχουν καμία συμμετοχή στα έξοδα. Αφού καταγραφούν οι ανάγκες κάθε κτιρίου, οι εργασίες θα εκτελεστούν στο πλαίσιο ενιαίας εργολαβίας», λέει ο κ. Αγγελίδης. Όπως εξηγεί, το συγκεκριμένο μέρος του προγράμματος είναι το μόνο στο οποίο υπάρχουν προβλήματα: «Για να γίνουν οι παρεμβάσεις, θα πρέπει τα κτίρια να είναι νόμιμα, δηλαδή να μην υπάρχουν αυθαιρεσίες. Εμείς προτρέπουμε τους κατοίκους να αξιοποιήσουν τον νόμο για τα αυθαίρετα και να νομιμοποιήσουν τα ακίνητά τους, ώστε να τα εντάξουμε στο πρόγραμμα. Δυστυχώς, οι δαπάνες για τη νομιμοποίηση δεν μπορούν να καλυφθούν από το πρόγραμμα».
Περαιτέρω, σε όλα τα σπίτια του χωριού θα διανεμηθούν κάδοι κομποστοποίησης, ενώ θα χρηματοδοτηθεί η κατασκευή τοπικού βιολογικού καθαρισμού για τα οικιακά λύματα.
ΑΥΤΟΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Πέρα από τις παρεμβάσεις στα κτίρια του Ελαιώνα, το πρόγραμμα περιλαμβάνει ένα πλέγμα έργων για το σύνολο το χωριού.
Προβλέπει την κατασκευή μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιοαέριο, ισχύος 250 - 280 kw. Ως καύσιμη ύλη θα χρησιμοποιηθούν ζωικά υπολείμματα, δηλαδή κοπριά από τις κτηνοτροφικές μονάδες του χωριού, καθώς και υπολείμματα από τις καλλιέργειες, όπως κλαδιά από τα ελαιόδεντρα, καλαμπόκι, αγριαγκινάρα κτλ. Μάλιστα, θα παρέχεται αμοιβή στους αγρότες για τα υπολείμματα!
Η ηλεκτρική ενέργεια που θα παραχθεί, θα χρησιμοποιηθεί για τα δημόσια κτίρια και τον ηλεκτροφωτισμό των δρόμων όπου θα εγκατασταθούν λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης.
Μέρος της ενέργειας θα χρησιμοποιηθεί επίσης για τη φόρτιση ενός ηλεκτρικού λεωφορείου, που θα συνδέει το χωριό με τις Σέρρες, αλλά και ηλεκτρικών φορτηγών που θα συλλέγουν τα υπολείμματα. Η προμήθεια των ηλεκτρικών οχημάτων χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα.
Παράλληλα με την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, η μονάδα παραγωγής ενέργειας θα χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ζεστού νερού, το οποίο θα διατίθεται για τη λειτουργία των κτηνοτροφικών μονάδων της περιοχής και για τις εγκαταστάσεις θερμοκηπίων. Για να αξιοποιηθεί το ζεστό νερό, ο δήμος έχει δρομολογήσει τη δημιουργία νέου κτηνοτροφικού πάρκου, όπου προβλέπεται η μετεγκατάσταση όλων των μονάδων της περιοχής.
ΔΙΠΟΤΑΜΙΑ 9 εκατ. ευρώ για τηλεθέρμανση
Η Διποταμιά δεν είναι απλά ένα ορεινό ακριτικό χωριό. Οι κάτοικοί της για να φτάσουν το χειμώνα στην Καστοριά πρέπει να διανύσουν απόσταση 34 χιλιομέτρων, συνήθως με αντιολισθητικές αλυσίδες. Όμως στα σύνορα με την Αλβανία μπορούν να πάνε περπατώντας, διανύοντας μόλις ενάμισι χιλιόμετρο. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που φτάνουν καθημερινά δίπλα στα σύνορα, για να καλλιεργήσουν τα κτήματά τους και να φροντίσουν τα ζώα τους. Από το σύνολο των 450 κατοίκων, οι περισσότεροι είναι ενεργοί επαγγελματίες αγρότες. Οι περίπου 50 μονάδες εκτροφής γουνοφόρων ζώων του χωριού το κατατάσσουν μεταξύ των πιο παραγωγικών στον συγκεκριμένο τομέα. Ενώ τα περισσότερα ορεινά χωριά του νομού ερημώνουν, η Διποταμιά διεκδικεί την ανάπτυξή της και πριν από μερικά χρόνια οι τοπικές αρχές δρομολόγησαν την κατασκευή ενός φράγματος και αρδευτικού δικτύου στην περιοχή, με προϋπολογισμό 10 εκατ. ευρώ.
Ο δήμος Νεστορίου δεν αρκέστηκε στο συγκεκριμένο έργο. Διεκδίκησε άλλα 9 εκατ. ευρώ για τη Διποταμιά από το πρόγραμμα για τις πράσινες κοινότητες.
«Είμαι δήμαρχος Νεστορίου από το 2002, αλλά τους κατοίκους της Διποταμιάς τους γνώρισα μετά τη συνένωση των δήμων το 2010. Πέρα από το γεγονός ότι το χωριό πληροί τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί στο πρόγραμμα, πιστεύω ότι αξίζει πραγματικά να υποστηριχθούν οι κάτοικοί του. Δεν είναι ένα χωριό που θα το αναστήσουμε. Είναι ένα ζωντανό χωριό που θέλουμε να το βοηθήσουμε να αναπτυχθεί περαιτέρω», λέει ο δήμαρχος Νεστορίου Χρήστος Γκοσλιόπουλος.
Το κονδύλι που προβλέπει το πρόγραμμα «πράσινες αγροτικές κοινότητες» για τη Διποταμιά είναι με διαφορά το μεγαλύτερο από τις υπόλοιπες επτά που προκρίθηκαν. Και είναι ανάλογο του μεγαλεπήβολου έργου που σχεδιάστηκε.
Όπως και στις υπόλοιπες «πράσινες κοινότητες», προβλέπονται παρεμβάσεις για θερμομόνωση και εξοικονόμηση ενέργειας σε όλα τα κτίρια του χωριού, με πλήρη χρηματοδότηση. Προβλέπονται επίσης έργα για την εξοικονόμηση ενέργειας στις δημόσιες εγκαταστάσεις και έργα για τη διαχείριση των απορριμμάτων και των υδάτινων πόρων.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που καλείται να επιλύσει το πρόγραμμα είναι η θέρμανση των κατοικιών και σ’ αυτό το έργο θα δαπανηθούν περίπου τα μισά κονδύλια. Ο χειμώνας στη Διποταμιά είναι ιδιαίτερα βαρύς και για μεγάλο διάστημα κάθε χρόνο το χωριό παρουσιάζει την εικόνα χιονοδρομικού κέντρου.
Στην περιοχή υπάρχουν μεγάλα αποθέματα ξυλείας και οι περισσότεροι κάτοικοι χρησιμοποιούν σόμπες, τζάκια ή κεντρικούς λέβητες με καυσόξυλα.
«Το σχέδιό μας προβλέπει την κατασκευή μίας μονάδας τηλεθέρμανσης και συμπαραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, με χρήση βιομάζας για καύσιμο. Αντί να καίει κάθε σπίτι το δικό του τζάκι, θα καταναλώνουμε μικρότερη ποσότητα καυσόξυλων, για να παράγουμε ζεστό νερό και ηλεκτρικό ρεύμα. Παράλληλα, θα κατασκευαστεί δίκτυο για την παροχή του ζεστού νερού σε όλα τα κτίρια, ώστε να θερμαίνονται».
ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΚΟΜΜΑΤΑ
Το σχέδιο ενεργειακής αναβάθμισης της Διποταμιάς «σκοντάφτει» στη ΔΕΗ. Ο σχεδιασμός προβλέπει διασύνδεση της μονάδας παραγωγής ενέργειας, ισχύος 620 kw, με το εθνικό δίκτυο ηλεκτροδότησης. Η αίτηση του δήμου Νεστορίου για την υπογραφή της σχετικής σύμβασης πώλησης ηλεκτρικού ρεύματος παραμένει στα συρτάρια της αρμόδιας επιτροπής, μαζί με άλλες περίπου 90 αιτήσεις υποψηφίων ηλεκτροπαραγωγών.
«Η αίτησή μας είναι πληρέστατη, αλλά πρέπει να λάβουμε το συντομότερο την έγκριση της ΔΕΗ. Μετά τον Δεκέμβριο, η έγκριση θα μας είναι άχρηστη, αφού θα χάσουμε τη διορία για την τελική έγκριση χρηματοδότησης του προγράμματος», εξηγεί ο κ. Γκοσλιόπουλος, επισημαίνοντας ότι θα ζητήσει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα το αίτημα της Διποταμιάς.
ΕΛΑΤΗ 5 εκατ. ευρώ για φωτοβολταϊκό πάρκο
Η Ελάτη είναι μία από τις δύο ορεινές κοινότητες του δήμου Σερβίων - Βλεβεντού που πληρούσε τις τυπικές προϋποθέσεις για να ενταχθεί στο πρόγραμμα «πράσινες αγροτικές κοινότητες». Όπως και στην περίπτωση του Ελαιώνα και της Διποταμιάς, επιλέχθηκε διότι πολύ υψηλό ποσοστό των κατοίκων του χωριού είναι ενεργοί αγρότες και ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Το χωριό, χτισμένο σε πλαγιά του βουνού Μπονάσια των Καμβουνίων, πήρε το όνομά του από το πυκνό δάσος με έλατα που το περιβάλλει. Τα μεγάλα αποθέματα ξυλείας που διαθέτει είναι ο λόγος για τον οποίο στο πλαίσιο του προγράμματος επιλέχτηκε να εγκατασταθούν λέβητες καυσόξυλων για κεντρική θέρμανση και παροχή ζεστού νερού στο σύνολο των 105 σπιτιών του χωριού. Προβλέπεται επίσης η θερμομόνωση των κτιρίων και η αντικατάσταση των κουφωμάτων, καθώς επίσης η κατασκευή στεγάστρων για σκίαση τους θερινούς μήνες και η τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών στις στέγες για παραγωγή ζεστού νερού.
Στα δημόσια κτίρια θα εγκατασταθούν επιπλέον συστήματα εξαερισμού και φωτοβολταϊκά πάνελ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Μεγάλο μέρος των κονδυλίων θα δαπανηθεί για την εγκατάσταση μίας ανεμογεννήτριας, ενός μικρού φωτοβολταϊκού πάρκου και ενός σταθμού φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων. Ο δήμος θα προμηθευτεί ένα ηλεκτρικό λεωφορείο αλλά και ηλεκτρικά ποδήλατα και σκούτερ.
Για να περιοριστεί η κατανάλωση ενέργειας σχεδιάστηκε ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης του δημόσιου φωτισμού, με αυτόνομα φωτιστικά, λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης και αυτοματισμούς. Όλο το σύστημα θα ελέγχεται από μία κεντρική μονάδα παρακολούθησης και διαχείρισης ενέργειας, στο οποίο οι επιμέρους μονάδες θα συνδέονται ασύρματα.
Προβλέπεται ακόμη η εγκατάσταση κάδων κομποστοποίησης σε διάφορα σημεία του χωριού, καθώς και κάδων διαλογής για την ανακύκλωση των οικιακών απορριμμάτων.
«Είμαστε σε πολύ καλό δρόμο. Έχουμε ολοκληρώσει όλες τις απαιτούμενες ενέργειες πριν από την προβλεπόμενη προθεσμία και αναμένουμε την τελική έγκριση για τη χρηματοδότηση», λέει ο δήμαρχος Σερβίων - Βελβεντού Βασίλης Kωνσταντόπουλος.
