Η θέα του προκαλεί τον φόβο και τον πανικό, ενώ σε πολλές περιπτώσεις επιθυμητή είναι η εξόντωσή του. Εμφανίζονται σε κήπους και σε αγρούς, ακόμη και σε αυλές των σπιτιών στην ύπαιθρο. Ο λόγος για το φίδι, που όπως τονίζει στη «ΜτΚ» ο ερπετολόγος Ηλίας Στραχίνης «το φίδι είναι παρεξηγημένο ζώο στη χώρα μας».
Στην Παλαιά Διαθήκη ο διάβολος με τη μορφή του φιδιού δελέασε την Εύα να αμαρτήσει. Στην αρχαία Ελλάδα το φίδι χρησιμοποιούνταν ως σύμβολο σε απεικονίσεις της θεάς Αθηνάς, του Ασκληπιού, του Ερμή, θεοτήτων του μινωικού και άλλων πολιτισμών. Συμβόλιζε μόνο αρετές και θετικές έννοιες, και θεωρούνταν καλός οιωνός, προστάτης και ιερό ζώο. Θεωρούνταν έγκλημα η θανάτωσή του και ιδιαίτερα συγκεκριμένων μη δηλητηριωδών ειδών. Όπως εξηγεί ο ερπετολόγος Ηλίας Στραχίνης, «κανένα φίδι δεν κυνηγάει ανθρώπους, όπως πολλές άτοπες μαρτυρίες αναφέρουν, ούτε επιτίθεται ποτέ λόγω της υποτιθέμενης ‘κακίας’ του. Όλοι αυτοί οι μύθοι μαζί με την έλλειψη σωστής πληροφόρησης έχουν οδηγήσει στην άδικη αντιπάθεια των ανθρώπων απέναντι στα φίδια, με άσχημα αποτελέσματα βίαιης συμπεριφοράς και πανικού στην παραμικρή θέα αυτού του ερπετού. Πρόκειται απλά για ζώα πολύ σημαντικά όμως για την ισορροπία του οικοσυστήματος και κατ’ επέκταση την υγεία και το όφελος του ανθρώπου. Είναι τα μοναδικά ζώα που ελέγχουν τόσο αποτελεσματικά τους πληθυσμούς των τρωκτικών, προστατεύοντας έτσι τους αγρούς, τις καλλιέργειες και τις κατοικίες, αλλά και την υγεία μας από διάδοση ασθενειών. Σε μικρή ηλικία καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες εντόμων που σε μεγάλους αριθμούς γίνονται βλαβερά για τις καλλιέργειες. Παράλληλα, το δηλητήριο κάποιων ειδών χρησιμοποιείται στην ιατρική για τη σωτηρία του ανθρώπου από ασθένειες. Τα ίδια αποτελούν τροφή για σπάνια θηλαστικά και πτηνά, συμβάλλοντας έτσι και στη βιοποικιλότητα του περιβάλλοντος».
Και βιάζεται να προσθέσει «όλα τα ερπετά και αμφίβια της χώρας μας προστατεύονται αυστηρά από ευρωπαϊκούς νόμους και οδηγίες λόγω της σημαντικότητάς τους και της απειλής που δέχονται σήμερα».
ΠΕΝΤΕ ΕΙΔΗ ΟΧΙΑΣ
Στην Ελλάδα συναντάμε 22 είδη φιδιών, κάτι που την καθιστά την πλουσιότερη χώρα σε ποικιλία διαφορετικών ειδών στην Ευρώπη. Από αυτά τα επτά είναι δηλητηριώδη φίδια, εκ των οποίων τα πέντε μπορούν να θεωρηθούν επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Και τα πέντε είναι είδη οχιάς. «Η οχιά ξεχωρίζει από όλα τα άλλα, γιατί είναι κοντόχοντρο φίδι (παχύ σώμα αναλογικά με το μήκος του), είναι γκρίζο με καφέ ή μαύρο ζιγκ-ζαγκ κατά μήκος όλου του σώματος ραχιαία, έχει πολύ κοντή ουρά που στενεύει απότομα, έχει μάτια με κατακόρυφη κόρη σαν της γάτας, πολύ πλατύ κεφάλι και μια απόφυση στο ρύγχος σαν κερατάκι. Φίδια που μιμούνται τα χρώματα της οχιάς είναι οι ανήλικοι λαφιάτες και τα αγιόφιδα, αλλά αυτά στερούνται των υπολοίπων χαρακτηριστικών», λέει ο κ. Στραχίνης .
Όπως διευκρίνισε «τα πιο κοινά φίδια που μπορεί να συναντήσει κανείς είναι ο έφιος (που ονομάζουμε λαφιάτη λανθασμένα στη Β. Ελλάδα), το νερόφιδο, ο λαφιάτης, ο σαπίτης, η σαΐτα και η οχιά». Την κοινή οχιά τη συναντούμε σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και σε αρκετά νησιά. Η οθωμανική οχιά συναντάται στα ΝΑ της Θράκης και σε νησιά όπως η Σαμοθράκη, η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος και κάποια νησιά των Δωδεκανήσων. Η ενδημική οχιά της Μήλου ζει μόνο σε Μήλο, Κίμωλο, Πολύαιγο και Σίφνο. Ο αστρίτης (Vipera berus) συναντιέται μόνο σε βουνά των συνόρων μας με Σκόπια και Βουλγαρία, σε υψόμετρα πάνω από 1.400 μέτρα και τέλος η νανόχεντρα με το ασθενές δηλητήριο που τη συναντά κανείς μόνο σε συγκεκριμένα βουνά της Πίνδου σε πολύ μεγάλα επίσης υψόμετρα. Τα υπόλοιπα δύο δηλητηριώδη ακίνδυνα φίδια της χώρας μας είναι το αγιόφιδο και ο σαπίτης.
ΚΡΥΨΩΝΕΣ
Τα φίδια αναζητούν πάντα ένα δροσερό φωτεινό και ασφαλές μέρος για να κρυφτούν και να ξεκουραστούν, ειδικά αφού τραφούν. Προκειμένου να αποφύγουμε τους απρόσκλητους και ανεπιθύμητους επισκέπτες, καλό είναι να παίρνουμε τα παρακάτω μέτρα:
> Απαλλάσσουμε τον κήπο μας από μεγάλες πέτρες και σωρούς ξύλων ή οποιωνδήποτε αντικειμένων, δημιουργούν σχισμές, τρύπες και κρυψώνες.
> Κόβουμε και κουρεύουμε τα ψηλά χόρτα.
> Κλαδεύουμε τις βάσεις των πυκνών θάμνων έως και 60 εκατοστά πάνω από το έδαφος, δημιουργώντας κενό από κάτω ή αποφεύγουμε τους πυκνούς θάμνους και την πυκνή βλάστηση γενικά.
> Φράζουμε καλά τις σχισμές των εισόδων του σπιτιού της αποθήκης ή του υπογείου ώστε να κλείνουν ερμητικά οι πόρτες και τα ανοίγματα.
> Φράσσουμε όλες τις εξωτερικές τρύπες και σχισμές, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν προσωρινό καταφύγιο από τα φίδια.
> Αποφεύγουμε να δημιουργούμε ένα υγρό και δροσερό περιβάλλον την καλοκαιρινή περίοδο όταν αυτό είναι προσβάσιμο από τα φίδια (π.χ. εξωτερικές λιμνούλες, μονίμως βρεγμένο γκαζόν κτλ.).
> Αποφεύγουμε να αφήνουμε τις εξώπορτες ανοικτές.
ΜΥΘΟΙ
«Τα φίδια κυκλοφορούν όλο τον χρόνο. Πέφτουν μεν σε χειμέρια νάρκη, αλλά στην Ελλάδα και ειδικά σε παραθαλάσσιες περιοχές μπορούν μια ζεστή ημέρα να βγουν και τον χειμώνα. Αν κάνει δυο τρεις συνεχόμενες λιακάδες, μπορούν να βγουν και να λιαστούν» λέει ο Πέτρος Λιμπεράκης, ερευνητής στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Όπως διευκρινίζει, «η έντονη δραστηριότητά τους είναι την περίοδο του ζευγαρώματος, την άνοιξη δηλαδή. Τότε είναι και η εποχή που συναντάμε τα πιο πολλά, τους μήνες Απρίλη με Μάη. Στην περίπτωση που «θα συναντήσουμε το φίδι, θα πρέπει να το προσπεράσουμε», συμβουλεύει ο κ. Λιμπεράκης. Και συμπληρώνει «αν και το φίδι δεν το συναντάμε εύκολα, γιατί φοβάται πάρα πολύ και εξαφανίζεται. Όμως σε οποιαδήποτε περίπτωση συνεχίζουμε τον δρόμο μας. Δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα. Όλα αυτά που λένε ότι κάνουν τα φίδια φωλιές είναι τελείως αστήριχτα. Δεν έχουν καμία βάση. Τα φίδια δεν κάνουν φωλιές. Με τι εργαλείο να σκάψουνε; Ο κόσμος θα πρέπει να γνωρίζει ότι συνήθως τα μεγάλα φίδια είναι ακίνδυνα (λαφιάτης ή δενδρογαλιά είναι τα είδη που συνήθως συναντάμε στους κήπους). Τα μεγάλα φίδια είναι άκακα στην περιοχή μας».
Και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης δεν παραλείπει να αναφερθεί και σε εκείνους «που επαναλαμβάνουν τις θεωρίες περί οικολόγων ότι αφήνουν φίδια σε διάφορες περιοχές, αφού είναι αστήρικτες γιατί χρειάζονται πολύ καλές εγκαταστάσεις και απαιτούνται πολλά χρήματα για να κάνει κανείς παραγωγή φιδιών, και είναι ένας αστήρικτος μύθος. Δεν γίνονται τέτοια πράγματα στην Ελλάδα. Επίσης, ο κόσμος θα πρέπει να μη χρησιμοποιεί οποιαδήποτε δηλητήρια, όπως θειάφι ή άλλο χημικό φάρμακο, διότι αυτά και μόνο ως χημικά είναι πιο επικίνδυνα από το πιθανό πρόβλημα που θα δημιουργήσει ο απρόσκλητος επισκέπτης».
Πρώτες βοήθειες: Τι να κάνετε σε περίπτωση δαγκώματος
Στην περίπτωση δαγκώματος από δηλητηριώδες φίδι και εφόσον έχει προκληθεί έγχυση δηλητηρίου στον άνθρωπο «δεν χρειάζεται να κάνουμε πολλά πράγματα. Πάνω απ’ όλα χρειάζεται ψυχραιμία και όχι πανικός. Ο χρόνος είναι με το μέρος μας, ώστε να μεταφερθούμε με ασφάλεια σε ένα νοσοκομείο για τις πρώτες βοήθειες, οπουδήποτε κι αν βρισκόμαστε. Έχουμε αρκετές ώρες μπροστά μας για να το κάνουμε αυτό, καθώς οι οχιές τις χώρας μας έχουν σχετικά ασθενές δηλητήριο σε σχέση με δηλητηριώδη φίδια τροπικών χωρών», επισημαίνει ο ερπετολόγος κ. Στραχίνης.
«Δεν σκίζουμε το δέρμα, δεν ρουφάμε το δηλητήριο, γιατί αυτός που θα ρουφήξει το αίμα αν έχει γρατσουνιές και αμυχές στο βλεννογόνο του στόματος, τότε κινδυνεύει πολύ περισσότερο από τον ασθενή. Γενικώς ,δεν κάνουμε καμία ενέργεια πέρα από τη μεταφορά του ασθενούς σε ένα κέντρο υγείας ή σε ένα νοσοκομείο όπου θα του παρασχεθεί η σχετική ιατρική αγωγή», συμβουλεύει με τη σειρά του ο γιατρός, διευθυντής του κέντρου υγείας Ν. Μηχανιώνας Αθανάσιος Συμεωνίδης. «Όταν έρθει ένα τέτοιο περιστατικό, πρώτα ελέγχουμε αν το τσίμπημα προέρχεται από δηλητηριώδες φίδι. Τα κέντρα υγείας είναι εφοδιασμένα με αντιοφικό ορό, αλλά συνήθως αντιμετωπίζουμε τον ασθενή ανάλογα με τα συμπτώματα. Δηλαδή τι έχει ο άνθρωπος, πόνο, αιμορραγία, αρρυθμίες και ανάλογα με τα συμπτώματα υπάρχει η ανάλογη αντιμετώπιση. Εξάλλου, από το φίδι δεν σε σκοτώνει η τοξίνη, το δηλητήριο, αλλά ο πόνος που προκαλείται και ο ερεθισμός του νευρικού συστήματος από την τοξίνη. Και αν κάποιος έχει προβλήματα υγείας, τότε τα πράγματα είναι επικίνδυνα», λέει ο κ. Συμεωνίδης. Επίσης συμβουλεύει «αν κάποιον τον δαγκώσει φίδι, πρώτα πρώτα θέλει έναν καλό καθαρισμό και να περιορίσει την κυκλοφορία του αίματος στο σημείο που τον τσίμπησε. Δηλαδή να κάνει αγγειοσύσπαση για να μην κυκλοφορήσει το δηλητήριο στο υπόλοιπο σώμα. Αμέσως μετά πρέπει να μεταφερθεί στο νοσοκομείο ή στο κέντρο υγείας της περιοχής».
Κι όμως! Ωφέλιμο ζώο
Τα φίδια προσφέρουν στο περιβάλλον κάνοντας απεντόμωση στους πρώτους μήνες της ζωής τους και συνεχίζοντας με τον έλεγχο των τρωκτικών σε πολύ σημαντικό μέγεθος. Περίπου 1.000 τρωκτικά καταναλώνονται ως βορά στη διάρκεια της ζωής ενός και μόνο φιδιού. Έτσι, όταν σκοτώνεται ένα φίδι ουσιαστικά είναι σαν να σώζονται οι ζωές 1.000 τρωκτικών στο κοντινό μέλλον!
Την επόμενη φορά που θα συναντήσετε ένα φίδι, μην πανικοβληθείτε. Εάν δεν σας ενδιαφέρει η παρατήρηση του ζώου αυτού, απλά συνεχίστε τον δρόμο σας κρατώντας μία απόσταση τουλάχιστον δύο μέτρων, για να συνεχίσει κι αυτό τον δικό του, συμβουλεύουν οι ειδικοί. Αν πάλι θέλετε να διαβάσετε περισσότερες λεπτομέρειες, μπορείτε να επισκεφτείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση στο herpetofauna.gr.
