Γιαννιτσά-Σκύδρα: Το κέντρο του κόσμου

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΕΛΛΑ

Η Πέλλα γέννησε τον μεγαλύτερο Eλληνα όλων των εποχών κι εκείνος φρόντισε να ταξιδέψει το όνομά της μέχρι τα πέρατα του κόσμου. Σήμερα η Aνατολική Πέλλα μπορεί να μην είναι το κέντρο μιας αυτοκρατορίας, καταφέρνει ωστόσο να ξεχωρίζει χάρη στους ανθρώπους της και σε καλεί σε ένα ξεχωριστό ταξίδι από τα Γιαννιτσά και τον Λουδία μέχρι τη Σκύδρα

Και μόνο αν σκεφτείς πως είναι η γενέτειρα του μεγαλύτερου στρατηλάτη των αιώνων αρκεί για να την επισκεφτείς και να ακολουθήσεις τα ίδια μονοπάτια που περπάτησε εκείνος. Η Πέλλα είναι η πατρίδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όμως ποτέ δεν επαναπαύτηκε στις δάφνες που της χάρισαν οι μυθικές κατακτήσεις του θρυλικού βασιλιά της. Μέσα στους αιώνες, η Πελλαία γη υπήρξε πάντοτε σταυροδρόμι ανθρώπων και ιδεών, είτε με την περίφημη Εγνατία Οδό, είτε όταν βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα και των Βαλκανικών Πολέμων, είτε βέβαια όταν στα χώματά της βρήκαν καταφύγιο οι πρόσφυγες της Μικρασίας και του Πόντου.

Ατμοσφαιρικό απόγευμα στον ποταμό Λουδία, λίγο έξω από τα Γιαννιτσά

Μαγνήτη για τους επισκέπτες, βέβαια, αποτελεί η αρχαία Πέλλα, με το άψογα οργανωμένο μουσείο όπου εκτίθενται ανυπολόγιστης αξίας ευρήματα από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και, βέβαια, για τον αρχαιολογικό χώρο με τα σπάνιας ομορφιάς ψηφιδωτά και ό,τι έχει απομείνει από τα παλάτια του μεγάλου βασιλείου της αρχαιότητας.

Σήμερα η Ανατολική Πέλλα, όπως ορίζεται από τα διοικητικά όρια του ομώνυμου δήμου και της Σκύδρας, αποτελεί ένα ζωντανό κύτταρο οικονομικής δραστηριότητας και πολιτισμού. Η πόλη των Γιαννιτσών είναι η πιο πολυπληθής πόλη ολόκληρου του Νομού Πέλλας, με τα πλούσια μνημεία από την οθωμανική περίοδο και το έντονο προσφυγικό στοιχείο.

Μπορεί να μην υπάρχει πια ο περίφημος «βάλτος των Γιαννιτσών» που περιέγραψε στο βιβλίο της η Πηνελόπη Δέλτα, στη θέση του, ωστόσο, απλώνεται σήμερα ο κάμπος των Γιαννιτσών, πηγή ζωής και οικονομικής δραστηριότητας για ολόκληρη την περιοχή.

Είναι η μεγαλύτερη πόλη σ’ ολόκληρη την Πέλλα, η πρώτη που συναντάς καθώς έρχεσαι στον νομό από τη Θεσσαλονίκη, ένας ολοζώντανος πνεύμονας δραστηριότητας και πολιτισμού με ιστορία γεμάτη μάχες και πολέμους. Μα και γεμάτη ήρωες που διακρίθηκαν είτε στα πεδία των μαχών και τα απροσπέλαστα κανάλια της λίμνης, είτε στον καθημερινό αγώνα των προσφύγων που βρήκαν στην Πέλλα νέα πατρίδα και καταφύγιο

Τη δική τους προσωπικότητα καταφέρνουν να διατηρούν ακόμη και τα χωριά των Γιαννιτσών, από την παλιά και εγκαταλελειμμένη πια Κρώμνη, στις πλαγιές του όρους Πάικο, μέχρι τα πλούσια νερά της Αραβησσού, απ' όπου πίνει ακόμη νερό (εν μέρει) η Θεσσαλονίκη. Κι όσο τα καζάνια βράζουν ακόμα το τσίπουρο της χρονιάς, όπως στις Αμπελιές και στον Πενταπλάτανο, ξέρεις πως αρκεί η καλή διάθεση για να δεις τα πράγματα λίγο πιο αισιόδοξα από πριν.

Ευχαριστιέσαι έτσι περισσότερο και τις ξεχωριστής ομορφιάς εικόνες που «ζωγραφίζουν» τα νερά του ποταμού Λουδία, πάντα απάνεμα και γαλήνια, διασχίζοντας ένα μέρος του κάμπου.

Το Μαύρο Αγαλμα, έμβλημα της πόλης

Συνεχίζοντας προς τα δυτικά και την περιοχή της Σκύδρας, την «πόλη των τρένων» όπως την έχουν αποκαλέσει, νιώθεις να σε προσελκύει η ομορφιά της αρμονίας ανθρώπου και φύσης στα Πλατανάκια της Καλής, η άνεση και οι -σπάνιοι για ελληνική πόλη- φαρδιοί δρόμοι της πόλης της Σκύδρας με τον ιστορικό σιδηροδρομικό σταθμό, η απλότητα και η φιλικότητα των ανθρώπων της Κρύας Βρύσης, οι θαυματουργές ιδιότητες των ιαματικών νερών στο Λουτροχώρι, η αίσθηση γαλήνης στο άλσος της Αγίας Παρασκευής στην Πετριά...

Η Πελλαία γη, από τη Σκύδρα μέχρι τα Γιαννιτσά και την αρχαία Πέλλα, υπόσχεται σε κάθε γωνιά της να σου αποκαλύπτει καινούργιες, άγνωστες χάρες...

Η «νέα πόλη του Βαρδάρη»

Ο Πύργος του Ρολογιού στα Γιαννιτσά

Κέντρο εμπορίου και υπηρεσιών, μόλις 50 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, τα Γιαννιτσά είναι σήμερα σημείο αναφοράς για την Πέλλα, μια πόλη σύγχρονη, με δυναμική οικονομική παρουσία για ολόκληρη τη Δυτική Μακεδονία, μια πόλη που συνεχίζει να αναπτύσσεται οικιστικά παρά τις δύσκολες συγκυρίες. Το προσφυγικό στοιχείο είναι έντονο, κυρίως με την παρουσία των Ποντίων που κρατούν με πίστη τις παραδόσεις και τα έθιμα των χαμένων πατρίδων, χαρίζοντας στην πόλη την πολιτιστική δυναμική τους. Περιοχή κατά βάση αγροτική, τα Γιαννιτσά στηρίζονται εν πολλοίς στην καλλιέργεια και εμπορία του βαμβακιού. Πολλές φορές θα δεις στους κεντρικούς δρόμους που περνούν από τα Γιαννιτσά να προπορεύονται τα μεγάλα φορτηγά που μεταφέρουν το βαμβάκι στις μονάδες για επεξεργασία.

Ολόκληρη η περιοχή ήταν, ωστόσο, στο κέντρο της οικονομικής δραστηριότητας ήδη από τα χρόνια των Ρωμαίων. Ο λόγος απλός: η Εγνατία Οδός, ο περίφημος δρόμοςορόσημο που φτιάχτηκε εκείνη την εποχή (μεταξύ 146 και 120 π.Χ.) και ένωνε τις πολιτείες της Αδριατικής με την Προποντίδα. Ηταν η πρώτη φορά που κατασκευάστηκε ένας δρόμος τέτοιας έκτασης και μηχανικής αρτιότητας, με πλακόστρωση, οδόσημα και σταθμούς αλλαγής ίππων, και άλλαξε για πάντα τη χωροταξία της περιοχής, δίνοντας την ευκαιρία σε ανθρώπους και εμπορεύματα να κινούνται γρήγορα και με ασφάλεια.

Στο πάρκο Φιλίππειον, με τον ανδριάντα του Μακεδόνα βασιλιά

Σήμερα η σύγχρονη Εγνατία Οδός δεν περνάει από την πόλη των Γιαννιτσών (η πλησιέστερη είσοδος στην Εγνατία είναι 25 χλμ. νοτιότερα, κοντά στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας), ωστόσο η πόλη εξακολουθεί να αποτελεί κομβικό σημείο για τη Μακεδονία. Σ' αυτό συμβάλλει ασφαλώς και το προνομιακό περιβάλλον. Ο επιβλητικός ορεινός όγκος του Πάικου από τον Βορρά έρχεται σε αντίθεση με τον απέραντο κάμπο των Γιαννιτσών, που μέχρι πριν κάτι λιγότερο από εκατό χρόνια δεν ήταν κάμπος αλλά βάλτος. Εκεί διαδραματίζονται όσα περιγράφει η Πηνελόπη Δέλτα στο πολυδιαβασμένο της βιβλίο «Μυστικά του βάλτου», με τις μάχες και τα υγρά χαρακώματα του Μακεδονικού Αγώνα.

Η εμπορική κίνηση σήμερα εκτείνεται σ' ολόκληρη σχεδόν την έκταση της πόλης, με κύριους άξονες τη λεωφόρο Χατζηδημητρίου και τον πεζόδρομο Ελευθερίου Βενιζέλου. Τα στενά γύρω από τη Βενιζέλου γεμίζουν ασφυκτικά τα βράδια από τη νεολαία της πόλης και της γύρω περιοχής, εδώ θα βρεις και κάποιες από τις καλύτερες επιλογές για φαγητό και ποτό στα Γιαννιτσά.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου, η Μητρόπολη των Γιαννιτσών

Στρατηγικό σταυροδρόμι
Η ευρύτερη περιοχή των Γιαννιτσών κατοικήθηκε από την 7η χιλιετία π.Χ. Η ίδρυση της πόλης αποδίδεται από τον Οθωμανό περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή στους βασιλείς Bikari και Virbene, ενώ το όνομά της καταγράφεται για πρώτη φορά στα 1430, περίπου, ως Yenije i Vardar ή Vardar Yenijesi, που θα μεταφραζόταν περίπου ως «Νέα Πόλη του Βαρδάρη». Τα Γιαννιτσά υπήρξαν σπουδαίο στρατιωτικό και καλλιτεχνικό κέντρο της οθωμανικής περιόδου, ενώ λόγω της στρατηγικής θέσης της πόλης, ανάμεσα στο όρος Πάικο, τη λίμνη των Γιαννιτσών και την παρουσία της στο μέσον της διαδρομής Θεσσαλονίκη-Μοναστήρι, οι Τούρκοι διατηρούσαν πάντοτε ισχυρή στρατιωτική φρουρά.

ΔΙΑΜΟΝΗ
Μια κορυφαίων προδιαγραφών επιλογή διαμονής στα Γιαννιτσά είναι το PELLA HOTEL (Γιαννιτσά, Μητροπόλεως 3, τηλ. 23820 81433-6,www.hotelpella.gr), με ιδιωτικούς και κοινόχρηστους χώρους υψηλής αισθητικής, επαγγελματικό service και όλες εκείνες τις ανέσεις και παροχές που θα περιμένατε από ένα ξενοδοχείο 3*. Μόλις λίγα βήματα από τον πεζόδρομο της Βενιζέλου, το ALEXANDROS HOTEL (Γιαννιτσά, Κουγιουμτζίδη 5, τηλ. 23820 24700- 26700) προσφέρει άνετους και χαλαρούς χώρους στην καρδιά της πόλης, ιδανικό για όσους θέλουν να τα έχουν όλα... στα πόδια τους. Αν θέλετε να μείνετε έξω από την πόλη των Γιαννιτσών, μια επιλογή που θα σας δικαιώσει είναι και το ξενοδοχείο ISTRON (5ο χλμ. Γιαννιτσών-Θεσ/ νίκης, τηλ. 23820 33070,www.istronhotel.gr), που διαθέτει 43 δωμάτια και σουίτες με μεγάλους χώρους, έχει δικό του εστιατόριο και μπαρ, ενώ βρίσκεται και πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας.

Το μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός, από τα καλύτερα διατηρημένα οθωμανικά μνημεία των Γιαννιτσών.

ΦΑΓΗΤΟ
Αν η όρεξή σου τραβάει καλομαγειρεμένο σπιτικό φαγητό και καλή μεσογειακή κουζίνα, στο ΚΕΛΑΡΙ (Γιαννιτσά, Σβορώνου 3, τηλ. 23820 83381), σε μια κάθετο της Βενιζέλου, θα βρεις και τα δύο, και μάλιστα σε ένα πολύ προσεγμένο χώρο, με άψογη εξυπηρέτηση. Για τσιπουροκατάσταση και όλα τα... συναφή, θα πας στον ΜΠΑΚΑΛΟΓΑΤΟ (Γιαννιτσά, τηλ.  6986572698), με το ούζο να ρέει άφθονο και τους μεζέδες να διαδέχονται ο ένας τον άλλο στο τραπέζι σου. Με παράδοση περίπου 35 χρόνων στην ελληνική κουζίνα, η οικογενειακή ταβέρνα-εστιατόριο ΚΛΗΜΑΤΑΡΙΑ (Πενταπλάτανος, τηλ. 23820 22004, www. klhmataria.gr) διαθέτει ένα πλούσιο μενού, ενώ εξίσου προσεγμένος είναι και ο διαμορφωμένος χώρος του μαγαζιού. Για λαχταριστά ψητά και πιάτα της ώρας, διάλεξε την ψησταριά Ο ΤΑΚΗΣ (Κρύα Βρύση, τηλ. 23820 61963) και μην ξεχάσεις να ζητήσεις κάποια από τις έθνικ σπεσιαλιτέ του.

Το τζαμί του σεΐχη Ιλαχή, στο πρώην στρατόπεδο Καψάλη.

Από κρασί και πέτρα

Αδύνατον να μην τον δεις από μακριά. Ο Πύργος του Ρολογιού, ή απλώς Ρολόι, είναι ένα από τα πιο επιβλητικά μνημεία των Γιαννιτσών, χάρη (και) στο ύψος του, που φτάνει τα 14 μ. Οπως αποκαλύπτει η επιγραφή στις δύο μαρμάρινες πλάκες του πύργου, χτίστηκε το 1754 από τον Σαρίφ Αχμέτ, απόγονο του Τούρκου στρατηλάτη Γαζή Εβρενός που ίδρυσε την πρώτη πόλη στην τοποθεσία των Γιαννιτσών. Για την κατασκευή του κατώτερου τμήματος χρησιμοποιήθηκαν πέτρες, ενώ για το ανώτερο τμήμα οι τεχνικοί έφεραν ειδικές λεπτές πλίνθους, που εξασφαλίζουν μέχρι σήμερα στον πύργο συνεκτικότητα και αντοχή. Στην κορυφή του υπήρχε ακόμη ένας πυργίσκος με το ρολόι, δυστυχώς καταστράφηκε, όμως, από χτύπημα όλμου το 1946.

Φόρος τιμής στα πάθη των Ποντίων, το Ηρώο στη συνοικία Νέας Τραπεζούντας.

Ο πύργος του ρολογιού βρίσκεται επί της οδού Στράντζη, στη νότια πλευρά των Γιαννιτσών.

Τη δική της ιστορία έχει και η Μητρόπολη των Γιαννιτσών, ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, που θα δεις επί της κεντρικής λεωφόρου Μητροπόλεως (συνέχεια ή προέκταση της Χατζηδημητρίου). Η εκκλησία χτίστηκε το 1865 και αφού ο τότε Σουλτάνος είχε εκδώσει σχετική άδεια. Το ενδιαφέρον της ιστορίας είναι πως, σύμφωνα με την παράδοση, κατά τη διάρκεια της κατασκευής οι Γιαννιτσιώτες χτίστες ξέμειναν κάποια στιγμή από νερό. Για να μη σταματήσουν οι εργασίες, αποφάσισαν να συνεχίσουν αντικαθιστώντας το νερό με... κρασί!

Η πλούσια δράση των ποντιακών συλλόγων δίνουν το στίγμα της πολιτιστικής κίνησης στα Γιαννιτσά

Ενα από τα ωραιότερα πάρκα των Γιαννιτσών είναι σίγουρα το Φιλίππειο, ένας δασωμένος λόφος, με σιντριβάνι, κέντρο αναψυχής και τον ανδριάντα του βασιλιά Φιλίππου Β' (πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου) να «επιβλέπει» την περιοχή.

Το «στοιχειό» της λίμνης
Τον είπαν «το στοιχειό της λίμνης» και για τους αντιπάλους του ήταν αληθινός φόβος και τρόμος. Κορυφαία μορφή του Μακεδονικού Αγώνα, ο Γιαννιτσιώτης Γκόνος Γιώτας άρχισε τον ένοπλο αγώνα το 1904 και με τις ικανότητές του πρόσφερε πολλά στον Αγώνα.

Ο Γιώτας γνώριζε πολύ καλά τη δύσβατη περιοχή του βάλτου, τα κρυφά κανάλια και τα περάσματα και συνεργάστηκε με πολλούς καπεταναίους, προκαλώντας μεγάλους πονοκεφάλους στους κομιτατζήδες της περιοχής.

Σκοτώθηκε το 1911 σε μια συμπλοκή με ένα τουρκικό απόσπασμα, πιθανόν έπειτα από προδοσία, πριν προλάβει να δει την απελευθέρωση της πόλης του το 1912.

Σήμερα το όνομά του φέρει μια πλατεία στο κέντρο της πόλης, την οποία επίσης κοσμεί η προτομή του. Στον Μακεδονικό Αγώνα και στις θυσίες των Γιαννιτσών είναι αφιερωμένο και ένα από τα δύο Ηρώα της πόλης. Γνωστό και ως «Μαύρο Αγαλμα», το ηρώο αποτελείται από ένα ορειχάλκινο σύμπλεγμα που απεικονίζει τον φτερωτό Χρόνο να καταγράφει στις σελίδες της Ιστορίας τα ονόματα των ηρωικώς πεσόντων και δίπλα του η μητέρα Ελλάδα κρατά στην αγκαλιά της τον σκοτωμένο γιο-αγωνιστή.

Το τοπίο στον αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας είναι υποβλητικό.

Το μνημείο βρίσκεται επί της Εγνατίας λεωφόρου, έγινε μάλιστα τόσο αγαπητό στους Γιαννιτσιώτες που χρησιμοποιείται και ως λογότυπο της πόλης.

Οκτώ αιώνες και... μία μέρα

Τα Γιαννιτσά πέρασαν οριστικά σε ελληνικά χέρια με την απελευθέρωσή τους πριν ακριβώς από εκατό χρόνια, στις 20 Οκτωβρίου 1912. Η κατάληψη των Γιαννιτσών, μάλιστα, ήταν αυτή που άνοιξε τον δρόμο και για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, όπως εκτιμούν πολιτικοί και στρατιωτικοί αναλυτές. Μέχρι τότε, ωστόσο, η οθωμανική παρουσία στην πόλη ήταν έντονη, κατά καιρούς μάλιστα ήταν και η πλέον ισχυρή, φτάνοντας τον 16ο αι. να αριθμεί περίπου 800 μουσουλμανικούς χανέδες (σπίτια) έναντι 50 ελληνικών και εβραϊκών.

Περίπατος στην Πέλλα, ανάμεσα στα αρχαία μνημεία και τα λιγοστά δέντρα της περιοχής.

Αν και η ευρύτερη περιοχή των Γιαννιτσών κατοικείται εδώ και περίπου 9.000 χρόνια, η ίδια η πόλη των Γιαννιτσών μετρά την ιστορία της από τις αρχές του 15ου αι. Τότε ήταν που ο Σουλτάνος Μουράτ Β' έφερε περίπου χίλιες οικογένειες στη Θεσσαλονίκη από τα Γιαννιτσά, επομένως η πόλη είχε ήδη μια ιστορία χρόνων. Στο αυτοκρατορικό κτηματολόγιο η πόλη εμφανίζεται ως Yenije i Vardar ή Yardar Yenijesi, ή απλά Γενιτσέ. Τη φήμη της και την ανάπτυξή της τη χρωστά εκείνη την εποχή στον Οθωμανό στρατηλάτη Γαζή Εβρενός, που είχε καταλάβει όλη την περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης για λογαριασμό του Σουλτάνου.

Σήμερα, το μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της πόλης και σίγουρα ένα από τα πιο εντυπωσιακά οθωμανικά μνημεία σ' ολόκληρη τη χώρα. Χτίστηκε πάνω από τον τάφο του Γαζή (1417), και καθώς οι μουσουλμάνοι γρήγορα του απέδωσαν ιδιότητες αγιοσύνης, μετατράπηκε σε τέμενος και ορίστηκε ως τόπος προσκυνήματος και προσευχής. Πιστεύεται μάλιστα πως στον περίβολο του κτίσματος τάφηκαν αργότερα και κάποια από τα παιδιά του Γαζή. Κατά τον Μεσοπόλεμο και λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το μαυσωλείο λειτούργησε ως εκκοκκιστήριο βάμβακος, που είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν κάποια κομμάτια από το εσωτερικό του και να αλλοιωθεί το κτίριο. Ακόμα και σήμερα, ωστόσο, στέκει στη συμβολή των οδών Στράντζης, Ταβουλάρη και Καραολή-Δημητρίου, το ίδιο λαμπερό όπως κάποτε.

Μια παλιά κρήνη και ο έφιππος ανδριάντας του Μεγαλέξανδρου ξεχωρίζουν στις πλατείες της Παλιάς Πέλλας.

Πολύ κοντά στο μαυσωλείο βρίσκονται τα Λουτρά του Γαζή, επίσης του 13ου αι. που όμως σήμερα είναι εντελώς εγκαταλελειμμένα, ενώ απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου θα δεις τον τουρμπέ του Αχμέτ Μπέη Εβρενόσογλου, απόγονος κι αυτός του Γαζή, ένα κυβόσχημο κτίσμα του 15ου αι. Τέλος, στον χώρο του πρώην στρατοπέδου Καψάλη υπάρχει ακόμα ένα τζαμί του 15ου αι., κτίσμα κι αυτό του Αχμέτ Μπέη προς τιμήν του δερβίση και ποιητή Σεΐχη Ιλαχή.

Ο θρύλος του Γαζή Εβρενός

Είναι μια εμβληματική φιγούρα στην ιστορία της πόλης των Γιαννιτσών, έστω και αν ήταν... αλλόθρησκος! Ο Γαζή Εβρενός ήταν αυτός που έβαλε τα Γιαννιτσά (ή Yenije όπως λεγόταν ακόμα η πόλη) για τα καλά στο χάρτη της οθωμανικής αυτοκρατορίας εκείνης της εποχής. Οι θρύλοι που αποδίδονται στο πρόσωπο του Γαζή Εβρενός είναι πολλοί, αν και όχι πάντα... πολιτισμένοι: ένας απ' αυτούς λοιπό διηγείται πως ο Γαζή δεν δίστασε να σκοτώσει τον ίδιο του τον γιο, όταν αυτός... αυθαδίασε μπροστά στον Σουλτάνο, ενώ βρίσκονταν για κυνήγι στην Πέλλα. Ενας άλλος περιγράφει πώς αποδόθηκε στον Γαζή η κτηματική έκταση των Γιαννιτσών: του είπαν λοιπόν πως θα του χάριζαν όλη εκείνη τη γη που θα μπορούσε να περικλείσει σε μια μέρα τρέχοντας με το άλογο. Κι εκείνος λοιπόν φρόντισε να τον περιμένουν ξεκούραστα άλογα σε κάθε χωριό και έτσι μπόρεσε να διασχίσει με φρενήρη ρυθμό ολόκληρο τον κάμπο των Γιαννιτσών! Αλλος θρύλος, τέλος, λέει πως ο Γαζή, γιος ενός εξωμότη χριστιανού από την Προύσα, έζησε… 127 χρόνια! Με τις τιμές που του απέδιδαν οι σύγχρονοί του, αλλά και μετέπειτα, ο Γαζή έφτασε να θεωρείται έως και άγιος!

Ποντιακές θύμησες

«Ο ήλιος, χαμηλώνοντας, ρόδιζε τις χιονισμένες κορυφές του Ολύμπου, χρύσιζε τους νερόλακκους που είχε αφήσει εδώ κι εκεί η χτεσινή βροχή στο λασπωμένο κάμπο, που απλωνόταν ως πέρα σταχτής, άχαρος, έρημος»... Είναι οι πρώτες γραμμές από τα «Μυστικά του Βάλτου» της Πηνελόπης Δέλτα, μια λογοτεχνική απεικόνιση του Μακεδονικού Αγώνα στον τότε βάλτο των Γιαννιτσών.

Το περίφημο ψηφιδωτό με το κυνήγι του λιονταριού.

Με τον πόλεμο η πόλη έγινε τότε για τα καλά ελληνική. Ο σημερινός χαρακτήρας των Γιαννιτσών, ωστόσο, η έντονη δραστηριότητα συλλόγων και πολιτιστικών ομίλων, οφείλεται εν πολλοίς στην παρουσία των προσφύγων.

Ηδη από το 1914, οκτώ χρόνια πριν από την Καταστροφή του '22 δηλαδή, άρχισαν να καταφτάνουν οι πρώτοι πρόσφυγες από τη Μάδυτο και τη Στράντζα, στον Εύξεινο Πόντο, ενώ ακολούθησαν έπειτα κι άλλοι από την Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία, τον Πόντο και την Καππαδοκία.

Στον χώρο της Αγοράς θα αφιερώσεις το μεγαλύτερο κομμάτι της επίσκεψής σου.

Ο συνοικισμός της Νέας Τραπεζούντας, στη βόρεια πλευρά των Γιαννιτσών, χτίστηκε και κατοικήθηκε σχεδόν αποκλειστικά από πρόσφυγες. Εκεί θα δεις σήμερα και το Μνημείο των προσφύγων, στην πλατεία της Νέας Τραπεζούντας.

Τότε, λοιπόν, έγινε στα Γιαννιτσά και το μεγαλύτερο έργο που είδε ποτέ η περιοχή, η αποξήρανση της λίμνης και η απόδοση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στους κατοίκους. Η κυρίως λίμνη ήταν τότε μάλλον ένα πλατύ ποτάμι έως 10.000 στρέμματα, ενώ η υπόλοιπη έκταση 340.000 στρεμμάτων ήταν βάλτοι.

Για να περιοριστούν λοιπόν οι ζημιές από τις πλημμύρες, να εξαλειφθούν οι ασθένειες που έβρισκαν κατάλληλο περιβάλλον στα νοσογόνα έλη, αλλά και για να αποκατασταθούν οι χιλιάδες πρόσφυγες της περιοχής, αποφασίστηκε η αποστράγγιση της λίμνης. Το 1927 υπογράφτηκε συμφωνία με αμερικανική εταιρεία, τον επόμενο χρόνο ξεκίνησαν οι εργασίες, για να ολοκληρωθούν το 1396.

Η αίθουσα με τα ψηφιδωτά και εκθέματα από την καθημερινή ζωή των αρχαίων Μακεδόνων.

Συνολικά 288.750 στρέμματα εύφορης γης μοιράστηκαν στους κατοίκους της περιοχής, που εγκατέλειψαν έτσι το ψάρεμα και άρχισαν να καλλιεργούν δημητριακά, καπνά και βαμβάκι στον «νεότευκτο» πλέον κάμπο των Γιαννιτσών.

Ολόκληρη η ιστορία του Πόντου
Ο Απόστολος Ασλανίδης δεν είναι απλώς μια προσωπικότητα στα πολιτιστικά δρώμενα των Γιαννιτσών και της ευρύτερης περιοχής. Είναι ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος για να σου μιλήσει για την ιστορία των προσφύγων, για τις χαμένες πατρίδες των Ποντίων και τις μύριες δυσκολίες που αντιμετώπισαν ερχόμενοι διωγμένοι στην Ελλάδα. Ο κ. Ασλανίδης ασχολείται με την παράδοση και την ιστορία-λαογραφία του Ευξείνου Πόντου και γενικότερα της Μ. Ασίας τα τελευταία 25 χρόνια, διοργανώνει προσκυνηματικές εκδρομές στον Πόντο, φωτογραφίζει και βιντεοσκοπεί ό,τι έχει σχέση με τον Πόντο, ενώ διαθέτει φωτογραφικό αρχείο άνω των 15.000 φωτογραφιών και περισσότερες από 50 ώρες βιντεοσκοπημένα πλάνα. Οι φωτογραφίες του κοσμούν την εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού και τα τεύχη της Ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού (Εθνος Κυριακής - Μαλιάρης Παιδεία).

Η μαρμάρινη προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην είσοδο του Μουσείου.

AΡΧΑΙΑ ΠΕΛΛΑ
Το βασίλειο του Μεγαλέξανδρου

Ο αρχαιολογικός χώρος της Πέλλας είναι (ή θα 'πρεπε να είναι) κάτι σαν προσκύνημα. Ο καθένας θα πρέπει να τον επισκεφτεί τουλάχιστον για μία φορά στη ζωή του, να περπατήσει στους δρόμους της πρωτεύουσας των αρχαίων Μακεδόνων και να δει από κοντά και ιδίοις όμμασι τα σπάνιας ομορφιάς ψηφιδωτά που στόλιζαν τα παλάτια των βασιλέων και σήμερα λάμπουν ακόμα.

Ο χώρος αποτελείται ουσιαστικά από δύο κομμάτια, το Νέο Μουσείο της Πέλλας και τον υπαίθριο αρχαιολογικό χώρο. Η είσοδος του υπαίθριου χώρου είναι και η πρώτη που συναντάς καθώς έρχεσαι από τον δρόμο των Γιαννιτσών (για το Μουσείο πρέπει να συνεχίσεις δεξιά και να μπεις μέσα στο χωριό της Πέλλας), περίπου στα 14 χλμ. Θα βγάλεις εδώ το εισιτήριό σου (6€), το οποίο και θα κρατήσεις για να μπεις αργότερα και στο Μουσείο.

Στις προθήκες θα δεις αμφορείς, ταφικά κτερίσματα και πλούσια ευρήματα που προέρχονται από τον παραπλεύρως αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας.

Στον υπαίθριο χώρο της αρχαίας Πέλλας, λοιπόν, θα δεις ένα τμήμα της πολιτείας, ένα τμήμα της αρχαίας αγοράς, καθώς και κάποιες πολυτελείς ιδιωτικές οικίες που έχουν εντοπιστεί. Ολόκληρη η πόλη απλωνόταν σε μια έκταση περίπου 4.000 στρεμμάτων, κάτι που σημαίνει πως ο χώρος που έχει ανασκαφεί και είναι επισκέψιμος δεν είναι παρά ένα μικρό μέρος της αρχαίας Πέλλας. Τα περισσότερα δε από τα μνημεία είναι της ελληνιστικής εποχής, και λιγότερο της κλασικής περιόδου.

Τις ιδιωτικές κατοικίες θα τις γνωρίσεις εύκολα από τις μεταλλικές λαμαρίνες που έχουν στηθεί για να προστατεύουν το εσωτερικό τους από τον ήλιο και τη φθορά. Σ' αυτά τα σπίτια έχουν βρεθεί τα εκπληκτικά ψηφιδωτά με τις περίτεχνες απεικονίσεις: ο θεός Διόνυσος με πάνθηρα, κυνήγι λιονταριού, επίθεση γρύπα σε ελάφι, ένα ζεύγος κενταύρων, η αμαζονομαχία και η αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα είναι κάποιες από τις απεικονίσεις που κάποτε στόλιζαν τα δάπεδα των πολυτελών κατοικιών της Πέλλας. Τα ψηφιδωτά αυτά είναι τα αυθεντικά, αν θέλεις όμως να τα δεις σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια και με «τονισμένα» χρώματα, θα πρέπει να περιμένεις μέχρι την επίσκεψή σου στο Μουσείο.

Στην υπόλοιπη έκταση του αρχαιολογικού χώρου θα δεις χώρους λατρείας αφιερωμένους στην Ηρα και την Αφροδίτη, καθώς και το ιερό του Δάρρωνα. Το Θεσμοφόριο, αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα, στη βορειοανατολική πλευρά της πόλης, κάλυπτε τις θρησκευτικές ανάγκες των αγροτών και κτηνοτρόφων της περιοχής. Από την άλλη πλευρά του αρχαιολογικού χώρου, κτισμένο πάνω σε έναν επίπεδο λόφο, με τέτοιον τρόπο ώστε να έχει απρόσκοπτη θέα στην πεδιάδα (τότε λίμνη) και στις όχθες του ποταμού Λουδία, βρίσκεται το συγκρότημα του ανακτόρου της Πέλλας.

Δυστυχώς αυτόν τον καιρό δεν είναι επισκέψιμο καθώς συνεχίζονται οι εργασίες ανασκαφής, ωστόσο πολλά από τα σπάνια ευρήματα που ήρθαν στο φως από τον χώρο του ανακτόρου μπορείς να τα θαυμάσεις στις προθήκες του Μουσείου.

Τέλος, στο κέντρο της αρχαίας Πέλλας θα δεις τον χώρο της αγοράς, που, όπως συνέβαινε συνήθως (και συμβαίνει ακόμα), αποτελούσε τον πιο σημαντικό χώρο σ' ολόκληρη την πόλη, χώρο συνάθροισης, κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Γύρω από την αγορά οι μελετητές τοποθετούν πλήθος εργαστηρίων και καταστημάτων της εποχής.

• Αρχαιολογικός Χώρος Πέλλας Τηλ.: 23820 32963. Ωρες λειτουργίας: καθημερινά 08.00-15.00 (Δευτέρα κλειστά)

Η πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας

Το αγαλματίδιο της Αφροδίτης βρίσκεται στην αίθουσα με τα λατρευτικά αναθήματα.

Η αρχαία Αγορά, τα Ιερά και τα σπάνιας ομορφιάς ψηφιδωτά, η καθημερινή ζωή των κατοίκων, τα κτερίσματα και τέλος τα ανάκτορα των Μακεδόνων βασιλέων. Στο αρχαιολογικό Μουσείο της Πέλλας παρουσιάζεται ολόκληρη η ιστορία της θρυλικής Πέλλας, της πρωτεύουσας του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου.

Νεόκτιστο και μοντέρνο, το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πέλλας προσπαθεί να πετύχει έναν άθλο: να κλείσει μέσα σε μια έκταση 6.000 τ.μ. ολόκληρη την ιστορία ενός βασιλείου που τα σύνορά του έφτασαν κάποτε να ξεκινούν από τη Μακεδονία και να φτάνουν μέχρι την Ινδία. Ωστόσο, σκέφτεσαι, πως τα μεγαλεπήβολα σχέδια θα μπορούσαν να είναι αντάξια του μεγαλύτερου βασιλιά αυτής της πολιτείας και ολόκληρης της Ελλάδας, του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τα πλούσια νερά της και το πάρκο Νερού είναι η πηγή της ζωής και της... φήμης της Αραβησσού.

Λίγο έξω, λοιπόν, από τον σύγχρονο οικισμό της Πέλλας (περίπου 14 χλμ. από τα Γιαννιτσά) θα βρεις το Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα εκθέματα που θα δεις στις προθήκες και τις μεγάλες αίθουσες του μουσείου προέρχονται όλα από τον παραπλεύρως αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας.

Αν υπολογίζεις πως θα χρειαστείς περίπου μία ώρα για να δεις με την ησυχία σου όλα όσα εκτίθενται εδώ, ίσως θα πρέπει να αναθεωρήσεις τη σκέψη σου: πέντε συνολικά ενότητες παρουσιάζονται στο μουσείο, και να είσαι σίγουρος πως θα θέλεις να αφιερώσεις όσο περισσότερο χρόνο γίνεται σε κάθε μία από αυτές.

Πριν μπεις στην αίθουσα της πρώτης ενότητας, θα σε υποδεχθεί η διάσημη μαρμάρινη προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο τέλος του διαδρόμου, που είναι και η είσοδος στους εκθεσιακούς χώρους. Επειτα μπαίνεις στην πρώτη θεματική ενότητα, με εκθέματα από την καθημερινή ζωή των κατοίκων της αρχαίας Πέλλας, τον οικιακό εξοπλισμό, τις ασχολίες τους και τη διασκέδασή τους. Εδώ βρίσκονται και τα εντυπωσιακά αντίγραφα των ψηφιδωτών που θα δεις και στον υπαίθριο αρχαιολογικό χώρο.

Επειτα θα πάρεις μια γεύση από τη δημόσια ζωή στην πρωτεύουσα των Μακεδόνων: ευρήματα από την Αγορά, την παραγωγή και το εμπόριο στην πόλη, επιγραφές, νομίσματα και σφραγίσματα δημόσιων εγγράφων δίνουν μια εικόνα για τη ροή της ζωής στην Πέλλα. Ακολουθεί έκθεση με ψηφιδωτά και αντικείμενα από τα ιερά της Πέλλας, καθώς και ειδώλια, αγαλματίδια και αγγεία, πολύτιμοι μάρτυρες της θρησκευτικής ζωής της εποχής.

Λίγο πριν από το τέλος εκτίθενται τα ταφικά κτερίσματα των νεκροταφείων της πόλης, ήδη από την εποχή του Χαλκού, που εκτός των άλλων δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τη γλωσσική πραγματικότητα, με τις επιγραφές στη δωρική διάλεκτο. Η περιήγηση στον χώρο του μουσείου ολοκληρώνεται με τον χώρο αφιερωμένο στο ανάκτορο.

Από την Πέλλα στα πέρατα του κόσμου

Η πόλη της Πέλλας ιδρύθηκε γύρω στα 413 π.Χ. από τον Αρχέλαο Α' ή τον Αμύντα Γ'. Στόχος ήταν η μεταφορά της πρωτεύουσας του μακεδονικού βασιλείου από τις Αιγές, όπως και έγινε μέχρι την κατάλυση του βασιλείου από τους Ρωμαίους και την παρακμή του. Στο μεσοδιάστημα, όμως, η λάμψη της Πέλλας έφτασε μέχρι την άλλη άκρη της Γης. Η πρώτη περίοδος μεγάλης ακμής της Πέλλας συνδέεται με τα χρόνια του Φιλίππου Β' (360-336 π.Χ.), που απογείωσε την πολιτική δύναμη της Μακεδονίας και της χάρισε την ηγεμονία στον ελλαδικό χώρο. Με τον θάνατο του Φιλίππου, ανέλαβε βασιλιάς ο γιος του Αλέξανδρος Γ'. Αξεπέραστος στρατηλάτης, μεγαλοφυής πολιτικός ηγέτης και οραματιστής, ο Αλέξανδρος δεν ήταν απλά ένας βασιλιάς, δεν ήταν ούτε καν «ο πυρσός που θα κατακάψει την Ασία», όπως πρόβλεψε ένας χρησμός τη νύχτα που γεννιόταν. Ηταν εκείνος που μέσα σε μόλις δέκα χρόνια κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου, έφτασε τα σύνορα του βασιλείου του μέχρι την Ινδία (απ' όπου αποχώρησε μεν, ως νικητής όμως επί του τοπικού βασιλιά Πώρου) και μεταλαμπάδευσε το φως του ελληνικού πολιτισμού σε λαούς που μέχρι σήμερα διατηρούν στις παραδόσεις και τα έθιμά τους θρύλους για τον Μακεδόνα βασιλιά. Οχι τυχαία η Ιστορία τον ονόμασε Μέγα…

ΑΡΑΒΗΣΣΟΣ
Πίνουν νερό στ΄όνομα της...

Πηγή ζωής για ολόκληρη την Πέλλα, το νερό έχει δυναμική παρουσία και στην περιοχή των Γιαννιτσών. Τι κι αν δεν υπάρχει πια ο περίφημος βάλτος; Τα πλούσια νερά της Αραβησσού, αληθινό δώρο της φύσης στον άνθρωπο, ορίζουν τις καλλιέργειες και το κλίμα της περιοχής... και όχι μόνο! Από τις πηγές της Αραβησσού υδρεύεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό (που φτάνει και το 50% της συνολικής υδροδότησης) και η πόλη της Θεσσαλονίκης.

Τα ρακοκάζανα στις Αμπελειές δουλεύουν στο φουλ!

Από τα πιο προικισμένα χωριά της περιοχής, λοιπόν, η Αραβησσός (12 χλμ. από τα Γιαννιτσά) ζει από και με το νερό. Ο «υδροβολώνας» της δημιουργείται καθώς τα νερά αποθηκεύονται από τα πλούσια δάση οξιάς που απλώνονται στις πλαγιές του γειτονικού όρους Πάικο και έπειτα τροφοδοτούν τις πηγές στις τοποθεσίες «Γάβρος» και «Τσιμτσίρι».

Στον χώρο όπου σήμερα αναβλύζουν τα νερά που κατεβαίνουν έπειτα απ' αυτή τη φυσική διαδικασία, λειτουργεί το Αντλιοστάσιο Αραβησσού της ΕΥΑΘ. Συνολικά 11 γεωτρήσεις παροχετεύουν 4.700 κυβικά μέτρα νερού την ώρα, ενώ το νερό των πηγών της Αραβησσού συμπληρώνεται και από άλλες, μικρότερες πηγές, όπως η πηγή του Πλατάνου.

Και στο βάθος.... Λάκκα.

Ο περιβάλλων χώρος, μάλιστα, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί στις πηγές και τον περίβολο του αντλιοστασίου είναι στ' αλήθεια εντυπωσιακός και αξίζει να τον επισκεφτείς. Μικρές λιμνούλες, ποταμάκια, γεφύρια που σε περνούν από όλη την έκταση του πάρκου, ενώ χαζεύεις τις αγριόχηνες, τις πάπιες αλλά και τους μυοκάστορες που ζουν στα νερά των πηγών. Εξω ακριβώς μάλιστα από το κεντρικό κτίριο του αντλιοστασίου θα δεις και λωτούς γεμάτους καρπούς!

Τα νερά που ξεκινούν από το πάρκο της ΕΥΑΘ συνεχίζουν λίγο νοτιότερα, προς τον κεντρικό δρόμο, όπου και σχηματίζεται ένα άλλο πάρκο. Εκεί θα βρεις και μια ταβέρνα-εστιατόριο με καλό φαγητό και... πολλή δροσιά!

Ο εγκαταλελειμμένος οικισμός της Κρώμνης.

Η περιοχή της Αραβησσού κατοικείται εδώ και πολλούς αιώνες. Το χωριό, ωστόσο, άρχισε να παίρνει σιγά σιγά τη σημερινή μορφή του με τον ερχομό των προσφύγων από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία. Οχι τυχαία, το πρώτο όνομά του ήταν «Ομπαρ», που σημαίνει «δέκα μπάρες νερό», μετονομάστηκε όμως σε Αραβησσό (ή Νέα Αραβησσός) προς τιμήν του ομώνυμου χωριού της Μικρασίας απ' όπου προήλθαν οι πρώτοι πρόσφυγες, για να ακολουθήσουν λίγο αργότερα και άλλοι ξεριζωμένοι από το Ενεχίλ.

Οταν έρθεις σήμερα στην Αραβησσό, των 1.800 κατοίκων, θα περάσεις οπωσδήποτε από το πάρκο των πηγών της ΕΥΑΘ, θα κατέβεις λίγο παραπέρα μέχρι το πάρκο, τη γέφυρα και τον παλιό νερόμυλο, ενώ αξίζει να κάνεις μια βόλτα και στο παλιό λατομείο, περίπου 3 χλμ. από το χωριό. Από εκεί εξορύχθηκαν πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό σε κατοικίες της Πέλλας ή σε τμήματα της αρχαίας Εγνατίας, ενώ και σήμερα ακόμα λειτουργεί λατομείο για ασφαλτοκονιάματα και χαλικοστρώσεις.

Ο κεντρικός δρόμος στον Παλιό Μυλότοπο.

Και λάδι Γιαννιτσών!
Οι κυρίαρχες καλλιέργειες στον κάμπο των Γιαννιτσών ήταν πάντοτε το βαμβάκι και τα καπνά, και τα δύο εξαιρετικής ποιότητας. Η ποιότητα του καπνού, μάλιστα, ήταν τέτοια που κάποτε, γύρω στα μέσα του 19ου αι., εξαγόταν σε χώρες του εξωτερικού, και ιδιαίτερα στη Γερμανία. Ενα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια της Δρέσδης δε, εισήγε σε μεγάλες ποσότητες καπνό από τα Γιαννιτσά, σε σημείο που το εργοστάσιο (το οποίο υπάρχει ακόμα, αν και έχει άλλη χρήση) να ονομαστεί επίσημα «Γενιτζέ». Δεν είναι ωστόσο μόνο ο καπνός και το βαμβάκι. Στον κάμπο των Γιαννιτσών, καθώς πλησιάζεις στην Αραβησσό, θα δεις εκτάσεις με αμπέλια, ακόμη και ελαιόδεντρα. Αυτόν τον καιρό μάλιστα είναι και η εποχή για το λιομάζωμα, αν περάσεις λοιπόν θα δεις σε αρκετές μεριές Γιαννιτσιώτες να μαζεύουν τον καρπό, άλλοι με σύγχρονες μεθόδους και άλλοι, πιο παραδοσιακοί, «τινάζοντας» τις ελιές.

ΧΩΡΙΑ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ
Τσίπουρο με θέα

Eκεί στις πλαγιές του Πάικου θα συναντήσεις ένα εγκαταλειμμένο χωριό, θα δοκιμάσεις φρέσκο τσιπουράκι απ' το καζάνι, θα προσκυνήσεις στη Μονή της Λάκκας, θα δεις ακόμη κι έναν προϊστορικό οικισμό που κάποτε ήταν... παραλία!

Στον κάμπο των Γιαννιτσών τίποτα δεν θεωρείται δεδομένο.

Εκεί που κάποτε απλωνόταν η λίμνη, τώρα οι αγρότες καλλιεργούν τα χωράφια τους· εκεί που κάποτε έφτανε η θάλασσα και ο Θερμαϊκός, τώρα κυλάει αργά και ήσυχα ένα ποτάμι. Ετσι συμβαίνει κάποιες φορές και με τα χωριά, που κάποτε βλέπουν μέρες αφθονίας και ευημερίας και κάποτε αναγκάζονται να ερημώνουν για χίλιες δυο αφορμές.

Η Γέννηση του Σωτήρος είναι ο παλαιότερος ναός στην πόλη.

Κάπως έτσι γράφτηκε και η ιστορία της Κρώμνης, ενός μικρού χωριού στις πλαγιές του Πάικου. Σήμερα απέχει περίπου 20 χλμ. από την πόλη των Γιαννιτσών, ωστόσο η απόσταση που διανύεις μέχρι να φτάσεις στον παλιό οικισμό σου φαίνεται μεγαλύτερη.

Ανεβαίνεις σιγά σιγά στις πλαγιές του βουνού, βλέπεις τις κατάφυτες εκτάσεις, πού και πού θα συναντήσεις και κάποιο κοπάδι με τον τσοπάνη του. Και στο τέλος της διαδρομής, η Κρώμνη. Σου φαίνεται απίστευτο πως οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό λόγω έλλειψης... ηλεκτρικού ρεύματος! Και σε μια εποχή μάλιστα που ο οικισμός μετρούσε γύρω στους 600 κατοίκους! Κάποια από τα σπίτια σήμερα ανακαινίζονται, ενώ το χωριό ξαναζεί όταν γίνονται εδώ τον Μάιο μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις από τη χορευτική ομάδα των Κρωμνιωτών.

Το Οικολογικό Πάρκο, μια πρωτότυπη πρόταση αναψυχής στην Κρύα Βρύση.

Οι Αμπελιές είναι πολύ πιο κοντά στα Γιαννιτσά, περίπου στα 5 χλμ. βόρεια της πόλης. Εδώ θα έρθεις για να δεις από κοντά τα ρακοκάζανα να δουλεύουν πυρετωδώς για να ετοιμάσουν το τσίπουρο της χρονιάς. Και με την ευκαιρία, να πιεις κι ένα ποτηράκι με τους ντόπιους, για το καλώς ήλθατε και το «καλό χειμώνα».

Περνώντας από τον Μυλότοπο, τον Παλιό και τον Νέο, και την Αραβησσό, με κατεύθυνση από τα Γιαννιτσά προς τον Εξαπλάτανο Αριδαίας, θα έρθεις στη Λάκκα και την ομώνυμη Ιερά Μονή. Αφιερωμένη στην Παναγία της Μπάμπιανης, η γυναικεία μονή χρονολογείται από το 1714 και αξίζει να την επισκεφτείς για να δεις το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού με τον Εσταυρωμένο αλλά και την πελώρια βελανιδιά, το «δέντρο της Παναγιάς» όπως το λένε, με τους θρύλους και τα θαύματα που το συνοδεύουν.

Ολόκληρος ο κάμπος των Γιαννιτσών, με όλα του τα χωριά, απλώνεται στα πόδια σου. Το Δροσερό, το Πλαγιάρι, μέχρι το Ανυδρο και την Καλή, και όσο το επιτρέπει και ο καιρός το μάτι χορταίνει από πεδιάδα και πράσινο

Ο προϊστορικός οικισμός Αρχοντικού
Η αρχαία Πέλλα είναι ασφαλώς μακράν ο σπουδαιότερος αρχαιολογικός χώρος στην περιοχή και σε ολόκληρη τη Μακεδονία. Δεν είναι ωστόσο και ο μοναδικός κοντά στα Γιαννιτσά. Μόλις 5 χλμ. από την πόλη, η σκαπάνη των αρχαιολόγων έφερε στο φως ευρήματα από έναν οικισμό που χρονολογείται στα τέλη της πρώιμης εποχής του Χαλκού. Πρόκειται για το Αρχοντικό, που με την αποκάλυψή του προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες για μια μάλλον άγνωστη εποχή της Μακεδονίας. Στο Αρχοντικό λοιπόν βρέθηκαν δάπεδα σπιτιών με πήλινες κατασκευές, διαμορφωμένους χώρους για τις ανάγκες του νοικοκυριού όπως φούρνους, ανοιχτές εστίες, αποθηκευτικούς χώρους και χρηστικά σκεύη, όλα ηλικίας περίπου 4.000 ετών. Αξίζει μάλιστα να θυμάσαι πως εκείνη την εποχή η γεωγραφική χωροταξία της περιοχής ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή: ο Θερμαϊκός κόλπος εισχωρούσε σχεδόν μέχρι το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη των Γιαννιτσών, κάτι που σημαίνει πως ο οικισμός του Αρχοντικού δεν βρισκόταν όπως σήμερα σε λόφο, αλλά ήταν... παραθαλάσσιος!

Ιδανικό περιβάλλον για ναυταθλητικές δραστηριότητες αλλά και ρομαντικούς περιπάτους, ο Λουδίας είναι αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού κάλλους των Γιαννιτσών

Κρύα Βρύση
Σαν το γάργαρο νερό

Aπό το όνομά της και μόνο σου έρχονται στον νου εικόνες με δροσερά, τρεχούμενα νερά. Στην Πέλλα βρίσκεσαι άλλωστε, όπου το νερό είναι σημείο αναφοράς γύρω απ' το οποίο περιστρέφεται ολόκληρη η ζωή. Ετσι και στην Κρύα Βρύση, τη νέα πόλη με τους μεγάλους δρόμους και το υπέροχο Οικολογικό της Πάρκο.

H Κρύα Βρύση έχει όλα τα καλά μιας σύγχρονης πόλης. Καθώς είναι σχετικά καινούργιος οικισμός, έχει ένα ρυμοτομικό σχέδιο-υπόδειγμα, που από ψηλά φαίνεται σαν ένα καλοσχεδιασμένο πολύγωνο, με ωραίες ευθείες γραμμές και οικοδομικά τετράγωνα που είναι όντως... τετράγωνα! Εντάξει, μπορεί να μην έχει μεγάλη ιστορία, όπως ίσως κάποιοι γείτονές της, ωστόσο ό,τι της λείπει σε παρελθόν το αναπληρώνει με ένα δυναμικό παρόν και ένα ελπιδοφόρο μέλλον.

Αν πρέπει, λοιπόν, για ένα πράγμα να είσαι σίγουρος στην Κρύα Βρύση, είναι πως εδώ δεν πρόκειται να χαθείς. Ακόμα κι αν είσαι καινούριος στην πόλη, θα βρεις τον δρόμο σου χωρίς προβλήματα, χάρη στο ρυμοτομικό που λέγαμε, και χωρίς προβλήματα θα κατευθυνθείς προς την κεντρική πλατεία της πόλης, εδώ όπου βρίσκεται και το δημαρχείο της πόλης. Δήμος Κρύας Βρύσης μπορεί να μην υπάρχει πλέον, το μέγαρο στεγάζει ωστόσο κάποιες από τις υπηρεσίες του νεοσύστατου Δήμου Πέλλας, όπου υπάγεται η πόλη. Ο κεντρικός πεζόδρομος που περνάει μπροστά ακριβώς από την πλατεία είναι η 25ης Μαρτίου, από τους πιο πολυσύχναστους εμπορικούς άξονες της Κρύας Βρύσης. Εδώ, λοιπόν, θα βρεις χώρους αναψυχής και καταστήματα διασκέδασης, όπου συχνάζουν πολλοί κάτοικοι της περιοχής.

Εδώ θα έχεις και την ευκαιρία να γνωρίσεις από κοντά και τους φιλόξενους ντόπιους. Ευκαιρία να ακούσεις για τις παλιές συνοικίες της πόλης, τα «Τουρκοφώνικα», τα «Βλάχικα», τα «Αψαλιώτικα» και τα «Εντόπικα».

Αλλά και για το πώς πήρε το όνομά της η Κρύα Βρύση: λένε πως όταν πρωτοφτιάχτηκε ο οικισμός, με τη συνένωση των προϋπάρχοντων χωριών της Πλάσνας και της Πρίζνας, η ύδρευση των κατοίκων εξασφαλιζόταν από μία και μοναδική βρύση με πόσιμο νερό, που έτρεχε πλούσιο και δροσερό ακόμα και μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού! Εκτός τώρα από τον Απόλλωνα, την τοπική ποδοσφαιρική ομάδα που έφτασε μέχρι τα σαλόνια της Β' Εθνικής, η Κρύα Βρύση έχει να επιδείξει την επιτυχημένη διοργάνωση της Γεωργικής και Βιοτεχνικής Εκθεσης, που πραγματοποιείται στην πόλη τα τελευταία 25 χρόνια (η πιο πρόσφατη διοργάνωση έγινε τον περασμένο Αύγουστο) και πλέον αποτελεί θεσμό για την ευρύτερη περιοχή της Βορείου Ελλάδας, συγκεντρώνοντας εκατοντάδες επισκέπτες.

Δεκάδες παραγωγοί παρουσιάζουν τα προϊόντα τους ενώ οι παράλληλες εκδηλώσεις και η εμποροπανήγυρη που διοργανώνονται στα πλαίσια της Εκθεσης διατηρούν κάθε φορά αμείωτο το ενδιαφέρον.

Το οικολογικό πάρκο

Ο ιστορικός σιδηροδρομικός σταθμός της Σκύδρας.

Στα ανατολικά σύνορα της πόλης, σε μια έκταση περίπου 100 στρεμμάτων, θα βρεις έναν αληθινό πνεύμονα πρασίνου και δροσιάς. Είναι το «Οικολογικό Πάρκο» της Κρύας Βρύσης, ένα πάρκο-υπόδειγμα με λίμνες, γεφυράκια., μονοπάτια και μια πελώρια ιτιά να συνθέτουν έναν σπάνιο χώρο αναψυχής για μικρούς και μεγάλους. Δεν είναι ανοιχτό όλο τον χρόνο, όταν ανοίγει, ωστόσο, μετατρέπεται σε έναν πολυχώρο δραστηριοτήτων, με εστιατόριο, χώρο για συνέδρια και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στα πλάνα των τοπικών Αρχών είναι η αξιοποίηση του πάρκου και ως πρότυπο κέντρο έρευνας βιολογικών αγροτικών προϊόντων. Προς το παρόν, πάντως, μπορείς να απολαύσεις τη βόλτα σου στο πάρκο, να παίξεις με τις πάπιες στη λιμνούλα και να βγάλεις άπειρες φωτογραφίες προσπαθώντας να αποτυπώσεις όσο καλύτερα μπορείς το παιχνίδισμα των ακτινών του ήλιου με τις φυλλωσιές της ιτιάς και τις αντανακλάσεις στα νερά της λίμνης...

Λουδίας
Το ποτάμι που δεν μπορεί να στερέψει

Ηταν κομμάτι της λίμνης, έγινε ποτάμι και σήμερα εκτελεί «χρέη καναλιού» κατευθύνοντας τα νερά από το αποστραγγιστικό δίκτυο της παλιάς λίμνης Γιαννιτσών προς τον Θερμαϊκό κόλπο.

Ο ναός του Αγίου Στεφάνου, προστάτης της πόλης.

Ο Λουδίας, περίπου 7 χλμ. από τα Γιαννιτσά, αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση ποταμού: το μήκος του φτάνει περίπου τα 60 χλμ., επομένως δεν θεωρείται μεγάλο ποτάμι, ενώ στην ουσία δεν υπήρξε ποτέ καν... ποτάμι.

Στην αρχαιότητα ήταν ενωμένος με τον Θερμαϊκό κόλπο και τον βάλτο, μαζεύοντας νερό από τον Βόρα, ενώ στα νεότερα χρόνια άρχισε να αποκόπτεται σιγά σιγά από τη θάλασσα και να τροφοδοτείται κυρίως από το Πάικο και τις πηγές της Αραβησσού. Μετά την αποξήρανση της λίμνης, ο Λουδίας έχει αναλάβει το έργο της μεταφοράς των υδάτων από τη λεκάνη των Γιαννιτσών προς τη θάλασσα και τον Θερμαϊκό κόλπο. Ακόμη κι έτσι, ωστόσο, ο Λουδίας εξακολουθεί να μας χαρίζει ένα περιβάλλον ασύγκριτης φυσικής ομορφιάς. Καθώς μάλιστα βρίσκεται στο ίδιο ακριβώς επίπεδο με τη θάλασσα, μετρώντας υψόμετρο 0 μ., θεωρείται πως δεν μπορεί να στερέψει ποτέ.

Το ανοιχτό αμφιθέατρο Μαυροβουνίου, στη μέση του κάμπου της Σκύδρας.

Αυτή ακριβώς η υψομετρική ιδιομορφία του τον καθιστά ιδανικό και για ναυταθλητικές δραστηριότητες, καθώς η περιοχή θεωρείται και είναι εντελώς απάνεμη. Κατά καιρούς μάλιστα, έχουν φιλοξενηθεί εδώ κωπηλατικές αποστολές χωρών του εξωτερικού, όπως της Ολυμπιακής ομάδας κανόε-καγιάκ της Αυστραλίας, που επέλεξαν τον Λουδία ως χώρο προπόνησης.

Στην τοποθεσία «Μηδέν», δίπλα σχεδόν στη γέφυρα που οδηγεί από τα Γιαννιτσά προς την Αλεξάνδρεια Ημαθίας, βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού Ομίλου Γιαννιτσών, ένα σημαντικό κέντρο αθλητικής και τουριστικής υποδομής.Στις εγκαταστάσεις λοιπόν του Ναυτικού Ομίλου περιλαμβάνεται το δημοτικό κωπηλατοδρόμιο, όπου πραγματοποιούνται προπονήσεις αθλητών κανόε-καγιάκ και κωπηλασίας, ενώ στον ίδιο χώρο υπάρχουν λεμβαρχείο, γυμναστήριο, αποδυτήρια, ενώ λειτουργούν ξενώνας και εστιατόριο.

Η πισίνα με τα ιαματικά νερά στο κτήμα του παπα-Γιάννη.

Αν είσαι λοιπόν λάτρης του ναυταθλητισμού, έχεις ακόμη έναν πολύ καλό λόγο για να επισκεφτείς τα Γιαννιτσά και να κάνεις τη βόλτα σου με κανό στον Λουδία.

Αν πάλι δεν είσαι, μπορείς να απολαύσεις έναν καταπληκτικό περίπατο στις όχθες του ποταμού: ο περιβάλλων χώρος έχει εξωραϊστεί με εικαστικές παρεμβάσεις και διαμορφωθεί σε ένα μεγάλο μέρος του, ώστε σήμερα να είναι ιδανικός όχι μόνο για πολιτιστικές εκδηλώσεις αλλά και για ατελείωτες βόλτες ρεμβάζοντας πλάι στα νερά του ποταμού.

Στον όμορφο πευκώνα του Λουτροχωρίου.

Motocross στα Γιαννιτσά
Θα γνωρίσεις τα Γιαννιτσά λοιπόν μέσα από τον κάμπο τους, μέσα από την ιστορία της λίμνης, τους εθνικούς Αγώνες, τα βουνά και τα χωράφια· αλλά και πάνω στους δύο τροχούς μιας μοτοσικλέτας Motocross! Ο τοπικός Ομιλος Φίλων Μοτοσικλέτας Γιαννιτσών θεωρείται (και είναι) από τους πλέον δραστήριους «μηχανοκίνητους» ομίλους στην Ελλάδα. Στις δραστηριότητές του συμπεριλαμβάνεται η διοργάνωση αγώνα του Πανελληνίου Πρωταθλήματος Motocross, στην πίστα της Πέλλας, λίγο έξω από τα Γιαννιτσά, που συγκεντρώνει πιστούς φίλους της μοτοσικλέτας και θεατές από όλη την Ελλάδα αλλά και από τις βαλκανικές χώρες. Παράλληλα, ο ΟΦΜΓ διοργανώνει και σεμινάρια εκμάθησης ασφαλούς χωμάτινης οδήγησης Motocross, με τη συμμετοχή παιδιών και εφήβων, όπου πιστοποιημένοι και έμπειροι καθηγητές διδάσκουν τους κανόνες της ασφαλούς οδήγησης σε χωμάτινο περιβάλλον, σε μια πρωτοβουλία γενικότερης αναβάθμισης της μηχανοκίνητης παιδείας στη χώρα μας.

Η τεχνητή λίμνη. Ακολουθώντας τον χωματόδρομο που ξεκινά λίγες δεκάδες μέτρα μακριά από την πλατεία του Λουτροχωρίου, θα φτάσεις σε μια μικρή, τεχνητή λιμνούλα, που μοιάζει κάπως παράταιρη μέσα στο τοπίο ? μα ταυτόχρονα και τόσο όμορφη! Την έφτιαξαν οι ντόπιοι για να εξυπηρετούν τις αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών τους, σε κάποιο σημείο στην επιφάνειά της μάλιστα θα δεις και κάποιες από τις βαλβίδες που ρυθμίζουν τη στάθμη των υδάτων. Στο μέσον της σύντομης διαδρομής προς τη λιμνούλα, πάνω ακριβώς από το Λουτροχώρι, υπάρχει και ένας πευκώνας που όταν το επιτρέπει ο καιρός γίνεται σημείο εξορμήσεων από ντόπιους και μη

Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Γιάννης Σεφέρος

ΣΚΥΔΡΑ
Στις ράγες της ανάπτυξης

Την είπαν πόλη των τρένων, την έστεψαν πρωτεύουσα της μεταποίησης, έγινε μέχρι και σκηνικό για λογοτεχνικά αριστουργήματα. Με τους ανοιχτούς και μεγάλους δρόμους της, η Σκύδρα δείχνει σήμερα τον δρόμο για την αξιοποίηση του πλούτου της ελληνικής υπαίθρου και της αγροτικής εμπειρίας.

Στο μέσον ακριβώς της περιφέρειας της Πέλλας, μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα Γιαννιτσά (26 χλμ.) κι ακόμη λιγότερα από την Εδεσσα (15 χλμ.), βρίσκεται μια μικρή πόλη που ό,τι της λείπει σε έκταση και αξιοθέατα το υπερκαλύπτει σε δυναμική και πρωτοπόρα δραστηριότητα. Είναι η Σκύδρα, που ανάμεσα στους φημισμένους γείτονές της υψώνει στεντόρεια τη δική της φωνή. Κι αυτά που έχει να πει δεν είναι τίποτα λιγότερο, από τον δρόμο για την αγροτική ανάπτυξη της πολύπαθης ελληνικής υπαίθρου.

«Παγκάκι με θέα» στη Λίμνη...

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Oταν βρεθείς στην πόλη της Σκύδρας δεν θα χαθείς ανάμεσα στα αξιοθέατα. Δεν έχει ούτε καταρράκτες ούτε μνημεία αλλοτινών καιρών ούτε μεγάλα και εντυπωσιακά αρχοντικά. Εχει όμως άλλα πράγματα, με τη δική τους αξία και σημασία.

Η Σκύδρα είναι κατ' ουσίαν μια καινούρια πόλη. Οχι πως χτίστηκε χτες, κάθε άλλο, μα η εμφάνιση και η προσωπικότητά της δείχνουν έναν σαφή προσανατολισμό προς το μέλλον. Μέσα στη Σκύδρα θα δεις μεγάλους, ανοιχτούς δρόμους, για να μπορούν να κινούνται άνετα τα άφθονα φορτηγά που μεταφέρουν τα καλά που βγάζει ο τόπος εδώ. Μα και για να βαδίζουν οι άνθρωποι, να χαίρονται τον περίπατό τους, χωρίς να στριμώχνονται ανάμεσα σε αυτοκίνητα και στενά πεζοδρόμια. Η ελεύθερη κίνηση, άλλωστε, ήταν κάτι που πάντα χαρακτήριζε τη Σκύδρα. Οπως και η αγάπη για τη γη και για τους καρπούς της.

...Ατμοσφαιρικό παλιό αρχοντικό... 

Ούτε λίγο ούτε πολύ, η Σκύδρα είναι από τα μεγαλύτερα (αν όχι το μεγαλύτερο...) αγροτικό κέντρο στην Ελλάδα, με σημαντική παραγωγή φρούτων και λαχανικών και από τις κορυφαίες βιομηχανικές μονάδες μεταποίησης στη χώρα.

Εξηγούμαστε: ο κάμπος της Σκύδρας ποτίζεται από τα νερά του Εδεσσαίου και του Αλμωπαίου ποταμού, που φροντίζουν να κάνουν τη γη εύφορη και κατάλληλη για καλλιέργεια. Κάπως έτσι, η Σκύδρα έχει καταφέρει να συστηματοποιήσει μια σημαντική παραγωγή από ροδάκινα, βερίκοκα, μήλα, δαμάσκηνα, αχλάδια, ακτινίδια και σπαράγγια, ενώ σημαντική είναι και η παραγωγή προϊόντων σε θερμοκήπιο. Και να 'ταν όμως μόνο αυτό;

Χάρη στη γνώση, την εμπειρία και το αστείρευτο μεράκι των ντόπιων, η Σκύδρα κατάφερε να γίνει ένας από τους κορυφαίους σταθμούς στην Ελλάδα στη διαμετακομιδή φρούτων και τη μεταποίηση, δηλαδή τη διαλογή, τη συσκευασία και τη μεταποίηση νωπών και κατεψυγμένων φρούτων και λαχανικών.

Χάρη δε και στην προνομιακή γεωγραφική της θέση, στο μέσον της Πέλλας, συγκεντρώνει πια όλα τα χαρακτηριστικά που χρειάζεται ένα αστικό κέντρο για να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομία της περιοχής – και όχι μόνο. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, έχουν προωθηθεί σημαντικά και οι βιολογικές καλλιέργειες, με σκοπό την παραγωγή ακόμη ποιοτικότερων προϊόντων.

Το Βερτεκόπι του Λουντέμη

Ετσι, λοιπόν, η σημερινή Σκύδρα, με την έντονη αγροτο-μεταποιητική δραστηριότητα, έχει καταφέρει να κινείται στην πρώτη γραμμή της τοπικής –και όχι μόνο– οικονομίας. Η εμπορική κίνηση μέσα στην πόλη συγκεντρώνεται κυρίως στη λεωφόρο Εθνικής Αντιστάσεως, που ξεκινά από τη διασταύρωση στο κέντρο περίπου της Σκύδρας, περνάει μπροστά από το δημαρχείο και την πλατεία Δημοκρατίας, και καταλήγει στην πλατεία Ελευθερίας και στον σιδηροδρομικό σταθμό. Εκεί ακριβώς, στον σταθμό του τρένου της Σκύδρας, έχουν γραφτεί κάποιες από τις πιο έντονες σελίδες στην ιστορία του χωριού.

Οπως συμβαίνει και με τις περισσότερες πόλεις και οικισμούς της Πέλλας και ολόκληρης της Βόρειας Ελλάδας, έτσι και η Σκύδρα δεν λεγόταν πάντα έτσι, ή τουλάχιστον δεν είχε πάντα το ίδιο όνομα. Πριν καθιερωθεί ξανά το όνομα «Σκύδρα» στα 1926, η πόλη λεγόταν Βέρτικοπ ή Βερτεκόπι, που σήμαινε κάτι σαν «στριφοχώρι», ίσως από τους μαιάνδρους που έκανε ο ποταμός Εδεσσαίος καθώς περνούσα από το κατώφλι της πόλης. Στα χρόνια του Βέρτικοπ, λοιπόν, κάπου στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, Γάλλοι αξιωματικοί αποφάσισαν να φτιάξουν εδώ έναν σιδηρόδρομο τύπου Ντεκοβίλ (Decauville), για να εξυπηρετούν τα συμμαχικά στρατεύματα στο μέτωπο. Το τρένο ξεκινούσε από το Βερτεκόπι και έφτανε μέχρι την Αρδέα (Αριδαία). Συνέχισε μάλιστα τις διαδρομές του και μετά τον πόλεμο, μεταφέροντας πια ανθρώπους κι εμπορεύματα, κι όχι πολεμοφόδια. Το είπαν «τρένο της Καρατζόβας», όπως ήταν το όνομα της γειτονικής Αλμωπίας τότε, και στο Βερτεκόπι ο κόσμος το αγάπησε πολύ. Ηταν άλλωστε το μοναδικό μέσο που ένωνε την πόλη τους με τον υπόλοιπο κόσμο, καθώς δρόμος δεν περνούσε ακόμα από εδώ. Οταν η σφυρίχτρα του τρένου σίγησε οριστικά, το 1936, οι κάτοικοι της Σκύδρας (όπως λεγόταν πια η πόλη) μετονόμασαν τη συνοικία που βρίσκεται δίπλα στον σιδηροδρομικό σταθμό και την είπαν «Ντεκοβίλ».

Η Σκύδρα, τέλος, έδωσε το σκηνικό για το πρώτο μισό ενός από τα κορυφαία αριστουργήματα του Μενέλαου Λουντέμη. Στο βιβλίο του «Συννεφιάζει» ο Λουντέμης περιγράφει τη φιλία ανάμεσα σε δυο αγόρια, τον πρόσφυγα Κριφ από την Πόλη και τον Σουκρή, ένα μικρό τουρκάκι που η δική του μοίρα θα ήταν να πάρει κι εκείνο το δρόμο της προσφυγιάς για την Τουρκία, αν... Τα δυο παιδιά συναντιούνται στις παρυφές του σιδηροδρομικού σταθμού στο Βερτεκόπι, εκεί όπου θα παιχτεί και το μεγάλο δράμα του βιβλίου...

Τέλος, λίγο έξω από τη Σκύδρα,περίπου στα 2 χλμ., θα συναντήσεις το Μαυροβούνι, ένα μικρό χωριό-κόμβο πάνω στον οδικό άξονα Εδεσσας-Γιαννιτσών, με την εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου να ξεχωρίζει επάνω στη διασταύρωση, καθώς και το όμορφο υπαίθριο αμφιθέατρο, χτισμένο θαρρείς κυριολεκτικά στη μέση του κάμπου...

Λουτροχώρι: Αληθινό δώρο της φύσης

Είναι ένα από πιο καλά «φυλαγμένα μυστικά» της Σκύδρας, αν κι οι ντόπιοι κάνουν ό,τι περνά απ' το χέρι τους για να το διαδώσουν σε όλοn τον κόσμο. Τα ιαματικά νερά Λουτροχωρίου, μια αληθινή πηγή ζωής και ευεξίας, μπορεί να περιμένουν ακόμη την επίσημη οργάνωσή τους, μέχρι τότε ωστόσο ξανανιώνουν και αναζωογονούν τον κάθε επισκέπτη...

Το όνομά του σε προϊδεάζει: Λουτροχώρι. Μόλις 9 χλμ. νότια της Σκύδρας, αυτό το μικρό χωριό των περίπου 500 κατοίκων έχει να υπερηφανεύεται πως κατέχει το μυστικό της ευεξίας! Δεν είναι κάποια επιστημονική ανακάλυψη μέσα από σωλήνες εργαστηρίου και πειράματα· το αντίθετο. Είναι ένα αληθινό δώρο της φύσης, που ωστόσο περιμένει ακόμα την πρωτοβουλία του ανθρώπου για να αξιοποιηθεί και να γίνει ευρύτερα γνωστό, έτσι όπως πρέπει και έτσι όπως του αξίζει. Το Λουτροχώρι δεν είναι Πόζαρ.

Τα ιαματικά νερά εδώ, παρότι τρέχουν το ίδιο γάργαρα και ευεργετικά εδώ και εκατοντάδες χρόνια (υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες ακόμη και από την αρχαιότητα), δεν «περικλείονται» από οργανωμένες εγκαταστάσεις, λουτήρες, πισίνες και καταρράκτες. Το Πόζαρ είναι Πόζαρ και το Λουτροχώρι είναι Λουτροχώρι. Καθώς λοιπόν κανείς ποτέ από το επίσημο κράτος δεν ενδιαφέρθηκε ουσιαστικά για την αξιοποίηση των νερών, οι ιαματικές πηγές βρίσκονται σήμερα μέσα στην ιδιοκτησία ενός ιερέα, του σεβάσμιου παπα-Γιάννη. Κι εκείνος, αναλαμβάνοντας έναν ρόλο που άλλοι θα έπρεπε να οργανώσουν, φροντίζει με προσωπικό κόπο και κόστος να διατηρεί ανοιχτά τα λουτρά, χειμώνα-καλοκαίρι, και να δέχεται όλους όσοι έρχονται εδώ για να αφεθούν στην ιαματική δράση των νερών. Οταν φτάσεις στην κεντρική πλατεία του χωριού, ρώτησε για το σπίτι του παπαΓιάννη, και οι κάτοικοι θα σου το δείξουν. Εκεί θα βρεις τα περίφημα λουτρά.

Ουσιαστικά, λοιπόν, πρόκειται για μια μεγάλη πισίνα, όπου το νερό των πηγών ρέει ασταμάτητα, 24 ώρες το 24ωρο. Τα νερά αναβλύζουν σε σταθερή θερμοκρασία 18ο C και οι ειδικοί τα έχουν χαρακτηρίσει ψυχρά-ολιγομεταλλικά υποτονικά. Είναι κατάλληλα για παθήσεις του πεπτικού, του αναπνευστικού και του μυοσκελετικού συστήματος, καθώς επίσης και για ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, εκφυλιστικές εκβάσεις τραυμάτων και δερματικές παθήσεις (εκζέματα). Η ανάλυση των νερών έχει δείξει

πως περιέχουν διαλυμένα μεταλλικά συστατικά όπως νάτριο, ασβέστιο, μαγνήσιο, ράδιο, σίδηρο, ιώδιο, φώσφορο και θείο, καθώς και αέρια όπως διοξείδιο του άνθρακα, υδρόθειο, άζωτο, οξυγόνο και υδρογόνο. Αυτό, ωστόσο, που θα διαπιστώνεις αμέσως, πριν ακόμη μπεις στον χώρο των λουτρών, είναι εκείνη η χαρακτηριστική μυρωδιά από θειάφι, έντονη ακόμη και στην πλατεία του χωριού. Εκεί υπάρχει μια πέτρινη βρύση από την οποία επίσης αναβλύζει νερό από τις ιαματικές πηγές, πολλοί μάλιστα είναι εκείνοι που γεμίζουν

το μπουκάλι τους από τη βρύση της πλατείας, μια και το νερό θεωρείται κατάλληλο και για ποσιθεραπεία. Αν τώρα όλες αυτές οι αναλύσεις για τη σύσταση των νερών δεν σου λένε και πολλά, αρκεί να ακούσεις τις μαρτυρίες των ντόπιων για να πειστείς: «μπαίνεις μέσα στην πισίνα με νεύρα, αγχωμένος και στρεσαρισμένος... και σε είκοσι λεπτά νιώθεις άλλος άνθρωπος!» Αλλοι θα σου πουν για περιπτώσεις ανθρώπων από το εξωτερικό, που ήρθαν και βρήκαν θεραπεία εδώ. Δεν αξίζει λοιπόν να δοκιμάσεις κι εσύ;

Το μονοπάτι της Καλής και οι Σιδηρές Πύλες

Η Πελλαία γη είναι γεμάτη από θαύματα της φύσης και γενναιόδωρες προσφορές από το περιβάλλον στον άνθρωπο. Κι εκείνος όμως δεν πάει πίσω· στην Πετριά και την Καλή, δυο χωριά στον κάμπο της Σκύδρας, τα δημιουργήματα του ανθρώπου διεκδικούν κι εκείνα το εύγε της φύσης... συμπληρώνοντάς την.

Η Καλή είναι όνομα και πράγμαΕνα χωριό όμορφο και συμμαζε- μένο, που πριν από τον διαβόητο Καλλικράτη ήταν μάλιστα και έδρα του Δήμου Μενηίδος. Σήμερα ο δήμος βρίσκεται στη γειτονική Σκύδρα (8 χλμ.), το χωριό ωστόσο βρήκε έναν άλλο τρόπο για να προσελκύσει το ενδιαφέρον και να σε κάνει να περάσεις από τα μέρη του. Γιατί όταν υπάρχει η διάθεση, οι καλές ιδέες και βοηθάει και λίγο το φυσικό περιβάλλον, τότε ο άνθρωπος μπορεί να φτιάξει αληθινά έργα τέχνης: με τη φύση και για τη φύση; Μπερδεμένο; Καθόλου. Πρόκειται για τα Πλατανάκια, έναν εκπληκτικό χώρο αναψυχής και διασκέδασης που έφτιαξαν οι κάτοικοι της Καλής στην όχθη του Αλμωπαίου ποταμού. Κατεβαίνοντας από τον Βόρα και διασχίζοντας σχεδόν ολόκληρη την Αλμωπία, ο Αλμωπαίος συναντά στην Καλή ένα δάσος από πεύκα και οξιές, και κυρίως πλατάνια, πελώρια, θεόρατα πλατάνια.

Εχοντας λοιπόν αυτό το σκηνικό στα χέρια τους, οι ντόπιοι διαμόρφωσαν τον χώρο κατασκευάζοντας μια ξύλινη εξέδρα, ένα κέντρο αναψυχής χωρητικότητας άνω των εκατό ατόμων, και, η ατραξιόν της υπόθεσης, ένα λιθόστρωτο μονοπάτι κατά μήκος του ποταμού, με κατεύθυνση από την Καλή προς την Κρανιά. Ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί στο σύνολό του, έστω και το κομμάτι που υπάρχει τώρα, ωστόσο, αρκεί και περισσεύει για να σου χαρίσει εικόνες σπάνιας ομορφιάς, σε έναν υπέροχο παραποτάμιο περίπατο. Τα φύλλα από τα δέντρα που γεμίζουν πέφτοντας τον χώρο, δίνουν κι εκείνα μια όμορφη νότα ορεινού χειμώνα στην Πέλλα...

Στην ευρύτερη περιοχή της Καλής θα συναντήσεις αρκετές πινακίδες που θα σε πληροφορούν για τον αρχαιολογικό χώρο της Μενηίδος, στην τοποθεσία «Σιδηρές Πύλες», περίπου 3,5 χλμ. από την Καλή. Ο Αλμωπαίος περιβάλλει τον λόφο από βόρεια, δυτικά και νότια, ενώ σώζονται και κάποια τμήματα από το τείχος της ελληνιστικής και λίγο ψηλότερα της παλαιοχριστιανικής περιόδου (5ος-6ος αι.).

Στην Καλή πρέπει ωστόσο να έρθεις και στις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, για να δεις και να συμμετάσχεις στα έθιμα του Κόλτε Μπάμπω και Σούρβα. Είναι παλιά μακεδονίτικα έθιμα, που στην Καλή τηρούνται ακόμα: ανάβουν φωτιές στις γειτονιές, οι γυναίκες ετοιμάζουν νηστίσιμα φαγητά, στήνεται χορός γύρω από τη φωτιά κι έπειτα οι χωριανοί παίρνουν από τη φωτιά κι ανάβουν το τζάκι τους σπιτιού τους.

Στη χάρη της Αγίας Παρασκευής
Για το άλλο θαύμα που λέγαμε, ο άνθρωπος στηρίχτηκε πάνω στη χάρη μιας αγίας, της Αγίας Παρασκευής. Στο χωριό Πετριά, λοιπόν, στο νότιο άκρο της Σκύδρας (9 χλμ. από την πόλη), θα συναντήσεις έναν ακόμη υπέροχο χώρο αναψυχής αλλά και αγιοσύνης. Είναι το πάρκο της Αγίας Παρασκευής, με τον ομώνυμο ναό του 1800, που συγκεντρώνει πλήθος πιστών στο πανηγύρι της Αγίας, στις 25 Ιουλίου. Μα και καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν το άλσος για τις βόλτες τους έξω από την πόλη, για έναν χαλαρό καφέ στην καφετέρια που λειτουργεί λίγο πιο πέρα, για γάμους και βαφτίσεις που τελούνται στον ναό, για πάμπολλες εορταστικές εκδηλώσεις από τους πολιτιστικούς συλλόγους της περιοχής, ακόμη και για σχολικές εκδρομές των γειτονικών σχολείων.

ΔΙΑΜΟΝΗ
Στην περιοχή της Σκύδρας δεν θα βρείτε μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα, κάτι για το οποίο ευθύνεται ίσως η εγγύτητα με την Εδεσσα και το Καϊμακτσαλάν. Οι επιλογές διαμονής, ωστόσο, που υπάρχουν είναι αξιοπρεπείς. Ανακαινισμένο, με μοντέρνες γραμμές και υψηλή αισθητική, το ΗΡΩ HOTEL (Σκύδρα, Π. Σαχίνη 12, τηλ. 23810 89880, www.iro-hotel.gr) αναλαμβάνει να σου χαρίσει άνετη και ευχάριστη διαμονή στην καρδιά της Πέλλας. Διακριτική, ανεπιτήδευτη πολυτέλεια και εξυπηρέτηση με προσοχή στη λεπτομέρεια χαρακτηρίζουν το ξενοδοχείο ΑΔΩΝΙΣ (Σκύδρα, Αργυρουπόλεως 1, τηλ. 23810 82500-1, www.hoteladonis.gr).

ΦΑΓΗΤΟ
Πλούσιες, χορταστικές μερίδες με ψητά κρέατα αλλά και θαλασσινά, θα βρείτε στον ΛΕΜΟΝΗ (Μαυροβούνι Σκύδρας, τηλ. 23810 81140), λίγο μετά τη διασταύρωση, επί της Ε.Ο. Εδεσσας- Γιαννιτσών. Καλό σπιτικό φαγητό θα δοκιμάσεις και στο ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ (Διασταύρωση Λουτροχωρίου, τηλ. 23810 72374) καθώς επίσης και στο ΤΣΙΠΟΥΡΑΔΙΚΟ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ (Σκύδρα, τηλ. 23810 82260), στην κεντρική πλατεία της πόλης της Σκύδρας.

Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Γιάννης Σεφέρος

"Εθνος"