Της Ζέζας Ζήκου
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Οι πρώτοι, κυριολεκτικά, κανονιοβολισμοί ρίχτηκαν χθες από τον πρόεδρο της ΕΚΤ. Ο Μάριο Ντράγκι ανακοίνωσε τις βαρύγδουπα προβεβλημένες παρεμβάσεις του, αλλά μέχρι εκεί.
Η ΕΚΤ αφού αποφάσισε να εγκαταλείψει το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων 10ετούς διάρκειας, επέλεξε οι παρεμβάσεις της να περιοριστούν στις απευθείας μαζικές αγορές βραχυπρόθεσμων κρατικών ομολόγων (ενός, δύο και τριών ετών).
Αλλά η παρέμβαση αυτή είναι ανίσχυρη για να αντιμετωπίσουν οι χώρες τα προβλήματα της πραγματικής οικονομίας, την ύφεση και την κλονισθείσα ανταγωνιστικότητα. Απλώς παρέχει ανακούφιση πρόσκαιρου χαρακτήρα στις καταχρεωμένες οικονομίες, αποτρέποντας προσωρινά τις άγριες επιθέσεις στα κρατικά ομόλογα της Ισπανίας,της Ιταλίας κ.λπ. Οντως, δεν υπάρχει «δωρεάν γεύμα». Η ΕΚΤ δεν θα αγοράζει χρέος από χώρες που δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής. Και αυτό ακριβώς εννοεί ο Ντράγκι, όταν ανακοίνωσε για όρους. Θα υπάρχουν ειδικές απαιτήσεις, ώστε μία χώρα να μπορεί να υπαχθεί στο πρόγραμμα που εξήγγειλε χθες.
Αλλά, όταν οι τραπεζικές κρίσεις βυθίζουν τα κράτη στα χρέη, η θεραπεία είναι εξαιρετικά δύσκολη και πολυετής. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο οικονομικός εθνικισμός σε συνδυασμό με το νομοθετικό πλαίσιο της Ευρωζώνης, αποτρέπουν τις αρχές από το να αποκαλύψουν τις αδυναμίες των εγχωρίων τραπεζών τους. Γι’ αυτόν, ακριβώς, τον λόγο η απαραίτητη αξιολόγηση και αναδιάρθρωση των τραπεζών πρέπει να γίνει σε υπερεθνικό επίπεδο, ώστε να αποφέρει αποτελέσματα. Η κρίση χρέους έχει καταστεί ο μεγαλύτερος εχθρός. Και όσο περνάει ο χρόνος αυξάνονται τράπεζες και επιχειρήσεις «ζόμπι», δηλαδή ζωντανών - νεκρών οργανισμών που μπορούν και λειτουργούν μόνον με κρατικά κεφάλαια στήριξης.
Για να αντιμετωπίσουν τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 οι κυβερνήσεις έπρεπε να πάρουν έκτακτα μέτρα. Χωρίς αυτήν την άνευ προηγουμένου ενέργεια, πολλές οικονομίες θα ήταν καταδικασμένες σε βαθιά ύφεση και πιθανώς στον αποπληθωρισμό. Με τα χρέη του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα σε τόσο υψηλό επίπεδο, ο αποπληθωρισμός θα ήταν καταστροφικός. Ομως, η διάσωση των τραπεζών διέλυσε στην κυριολεξία τις ευάλωτες οικονομίες.
Η θέση πολλών κυβερνήσεων από δημοσιονομικής πλευράς έγινε ανησυχητικά δεινή. Οι δαπάνες οδήγησαν σε δραματική επιδείνωση τα ελλείμματα και τα χρέη και εκτός ελέγχου τις οικονομίες. Ουδείς πρέπει να τρέφει αυταπάτες. Τις τραπεζικές κρίσεις ακολουθούν, γενικώς, βαθιές μεταπτώσεις. Δεν υπάρχει εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα.
Υπό κανονικές συνθήκες, το ερώτημα πως οι τράπεζες διαχειρίζονται το ρίσκο των εγγυήσεων που λαμβάνουν από τις κυβερνήσεις και τους άλλους χρηματοοικονομικούς ομίλους που συνεργάζονται, δεν ενδιαφέρει τους κοινούς θνητούς. Ομως δεν ζούμε σε κανονικές συνθήκες. Οι υπεύθυνοι διαχείρισης του ρίσκου στις τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωποι με σοκαριστικές δυσκολίες, γεγονότα που κανείς δεν περίμενε ότι θα συμβούν. Ενα από τα κρίσιμα προβλήματά τους είναι τα κρατικά χρέη και ο κίνδυνος χρεοκοπιών κρατών. Μέχρι πρόσφατα, ακόμη και αφού είχε ξεσπάσει η δημοσιονομική χρεοκοπία της Ελλάδας, οι τράπεζες στον δυτικό κόσμο δεν ανησυχούσαν και τόσο γι’ αυτά τα θέματα, καθώς θεωρούνταν απόλυτα βέβαιο ότι η πιστοληπτική ικανότητα των χωρών της Ευρώπης και των ΗΠΑ ήταν απόλυτα ασφαλής. Ομως, ακολούθησε η τραπεζική κρίση της Ιρλανδίας και της Ισπανίας, που άλλαξε τα πάντα.
Στην καθημερινή τους πρακτική οι τράπεζες έχουν την τάση να συμπεριφέρονται διαφορετικά στα κράτη που δανείζουν σε σύγκριση με τους ιδιώτες που, επίσης, δανείζουν. Για παράδειγμα, όταν μία τράπεζα «κλείνει» μία συμφωνία σε συνάλλαγμα είτε με μία άλλη τράπεζα είτε με ιδιωτική εταιρεία, απαιτεί να λάβει ορισμένες εγγυήσεις προκειμένου να εξασφαλίσει ότι θα πάρει πίσω τα χρήματα που δάνεισε. Οι τράπεζες δεν ζητούσαν ανάλογες εγγυήσεις όταν συναλλάσσονταν με κράτη, καθώς θεωρούνταν βέβαιο ότι μία δυτική χώρα δεν υπήρχε περίπτωση να μην τηρήσει τις υποσχέσεις της. Αντιστοίχως, όταν οι τράπεζες αγοράζουν ομόλογά τους, δεν ζητούσαν υψηλές εγγυήσεις, καθώς θεωρούσαν ότι φέρουν «μηδαμινό ρίσκο». Ομως τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία. Αλλωστε οι συμφωνίες των τραπεζών που αφορούν κρατικό χρέος αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μερίδιο των αγορών παραγώγων. Ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός της Ελλάδας και η αναδιάρθρωση του χρέους, αποτέλεσαν παγκόσμιο εγερτήριο. Ολες πλέον οι τράπεζες χρησιμοποιούν συμβόλαια πιστωτικών παραγώγων, δηλαδή φροντίζουν να «καλυφθούν» έναντι του ενδεχόμενου πτώχευσης κάποιας χώρας.
